Sh. N. Fayzimatov

Ai

ni hosil qiluvchi 
o’lchamlarini aniqligini oshirish, 
m
o’lchamlarni sonini kamaytirish va zvenolar 
hosil qiluvchilarni uzatish nisbati kattaligini kamaytirish. Uchchala yo’nalishni 
hammasini birdaniga qo’llash Yuqori ko’rsatkichlarni hosil qilishi mumkin. 
8.6-rasm. Val va vtulkani yig’ish sxemasi. 
Mashina va mexanizmlarni ishonchlilik darajalarini oshirish uchun birikma 
hosil qiluvchi detallarni oraliq maydoni iloji boricha kichik chegaraviy 
o’lchamlarga ega bo’lishi kerak. Lekin, bu texnologik jarayonlarni bajarish o’z 
navbatida birikma detallarga aniqlik bo’yicha yuqori talablar qo’yadi.
Birikma hosil qilishga bir qancha fizik texnologik, konstruktiv va 
ekspluatasiya qilish faktorlari ta’sir etadi. 
Harakatdagi birikmaning eng afzal oraliq masofasi quyidagi ko’rinishda 
ifodalanadi. 


,....
,
,
,
,
,
,
1
,
,
,
,
1
,
h
j
Q
R
P
N
f
B







(8.19) 
Bu erda: 
Q
- ishqalanish kuChi, 

- moyning yopishqoqligi, 

harakatning 
nisbiy tezligi, 
f
- yuklama tezligi, 
h

- birikma yuzalarining aniqlik 
harakteristikasi. 
Hamma faktorlarni hisobga olgan holda detallarni bir biriga kiygizishni 
ratsional holatini tanlab olish muhim ahamiyatga ega. Birikmalardagi oraliqni 
to’g’ri tanlab olish mashina detallarining ishlash vaqti ortishiga olib keladi. 

---

207 
Misol uchun, sharikopodshipniklarni 10...15 mkm.li zazor bilan 
tayyorlanishi ularning sinov davrida 1200 soat ishlashini ta’minlasa, oraliq 20 
mkm yuqori bo’lganda 740 soatni tashkil qildi. 
Birikmadagi oraliq masofalarini ortib ketishi mashina mexanizmlardagi 
detallarning kinematik harakatini bo’zi lishiga olib kelgan holda dinamik 
harakteristikalariga ta’sir etib ularning texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini 
yomonlashiga olib keladi. Oraliq masofani formasi ham muhim ahamiyatga ega. 
Birikma detallarining bir biriga nisbatan og’ishi, o’qlarini siljishi, konus va oval 
formaga ega bo’lishi hamda noto’g’ri yig’ilish natijasida hosil bo’ladigan 
deformatsiyalar oraliq masofalarni o’zgartirib birikmaning tez yeyilishiga olib 
keladi. Demak, birikmadagi oraliq masofa mashina va mexanizmlarning ishlash 
davrida ham o’z ta’sirini ko’rsatadi. 
Porshen va silindrni oladigan bo’lsak ularni ruhsat etilgan joizlik (dopusk) 
oralig’ida tayyorlansa va ularni o’lchamlari 
n
D
max
va 
u
D
min
bo’lsa 
n
ц
i
i
,
material qatlam eyilsa u holda bu birikmani ishlash muddati yuqori 
bo’ladi. 
Agarda detal o’lchamlari 
n
D
max
va 
u
D
min
bo’lsa, u holda metall qalinligi 
mumkin bo’lgan ishlatish sharoitiga qarab yupqa bo’ladi. 
Umuman olganda detalni ishlash davri
2
1
T
T
T


(8.20) 
Bu erda: T
1
- ishqalanib moslashish davri; T
2
- jadal yeyilishgacha birikmani 
normal holatda ishlash davri. 
Ishlash davrida tutashma hosil qiluvchi detallarni umumiy eyilishini metall 
qalinligi bilan vaqt birligi esa q
1
deb belgilasak, u holda

---

208 
8.7-rasm. Porshen va silindrni tutashuv sxemasi. 
1
1