Тупроқ физикаси

24-жадвал 
Агрегатларнинг катта-кичиклигига кўра тупроқнинг ғоваклиги
(тупроқ ҳажмига нисбатан % ҳисобида, А.Г.Дояренко маълумоти) 
 
Ғоваклик
Агрегатлар диаметри, мм да 
< 0,5 
0,5 - 1 
1 - 2 
2 – 3 
3 - 5 
Умумий
47,5 
50,0 
54,7 
59,6 
62,6 
Капилляр
44,8 
25,6 
25,1 
24,5 
23,9 
Нокапилляр
2,7 
24,5 
29,6 
35,1 
38,7 
 
Дарҳақиқат, агрегатларнинг катта-кичиклигига ҳамда намлигига қараб 
ҳаво ўтказиши тупроқдаги органик қолдиқларни аэроб ва анаэроб шароитда 
парчаланиши ҳамда улардан ҳар хил таркибдаги маҳсулотнинг ҳосил бўлишига 
олиб келади. 
Тупроқ структураси унинг унумдорлигини кўрсатувчи энг асосий 
омиллардан бири. Тупроқ структураси фақатгина ундаги сув-ҳаво режимига 
ижобий таъсир кўрсатибгина қолмай, балки тупроқда мавжуд бўлган сув ва 
озиқа 
жамғармасини 
ўсимликнинг 
эҳтиѐжига 
қараб 
сарфланишини 
таъминлайди. Структуранинг бу хусусиятини образли қилиб акад. В.Р.Вильямс 
қуйидагича таърифлайди: 
“Тупроқдаги ҳар бир агрегат – унда мавжуд бўлган 
озиқ моддаларини бекорга сарфланишининг олдини олувчи омонат кассадир. 
Ўсимлик эҳтиѐжига қараб агрегат юзасида мавжуд бўлган озиқ 
элементларини олади. Кейинчалик илдизлари билан агрегат ичидаги янги озиқ 
бойликларига етиб боради, дарҳақиқат тупроқ агрегати сув-озиқ моддасининг 
бекорга сарфланишига тўсқинлик қилувчи катта қалқондир”. 
Структурали тупроқлар ишлов бериш вақтида ишлов бериш асбобларига 
кам қаршилик кўрсатади, уларда пластиклик, ѐпишқоқлик ҳамда қаттиқлик 
каби физик-механик кўрсаткичлар паст даражада ифодаланади, буларнинг 
ҳаммаси ўз навбатида тупроққа сифатли ишлов беришга сабаб бўлади ва тупроқ 
унумдорлигининг ошишига олиб келади. 
Шундай қилиб, ҳозирги вақтда у ѐки бу тупроқ типи ѐки турининг 
эффектив унумдорлиги даставвал унинг структуралилик ҳолати билан 
чамбарчас боғлиқлиги исботланган. Шунинг учун ҳам тупроқ структурасини 
ўрганиш, уни сақлаш, яхшилаш каби тадбирларни ишлаб чиқиш зарур. 

---

85