Samarqand qishloq xo’jalik instituti “qishloq xo‟jaligi mahsulotlarini tayyorlash, saqlash va qayta ishlashni tashkil etish” kafedrasi

001.429.011.BMI. 2015 y. 

---

biologik va mexanikaviy zararlanishi ma‟lum darajada tolalarning biologik 
zararlanish darajasiga qarab, ularning pishiqligi 15-68 % gacha, mexanikaviy 
zararlanish darajasiga qarab esa 12-70 % gacha kamayar ekan. 
Agar tola biologik zararlangan bo‟lsa, uning ko‟ndalang kesim yuzi 
quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
V
0
– T
2 
F
or 
q -------------- 
K
0 
Bu erda V
0 
– ko‟rilayotgan tolaning ko‟ndalang kesimi eni;
К
0 
– tola devorining qoldiq qalinligini ko‟rsatuvchi hisobiy koeffisient; 
T – tuzatma koeffisient. 
Agar tola mexanikaviy zararlangan bo‟lsa, uning ko‟ndalang kesimi yuzi 
quyidagi formula yordamida topiladi: 
m
mя
P
K
B
F
2
2
bu erda V – tolaning zararlanmagan joyi ko‟nlarang kesimining eni. 
К
mya
– tolaning ichki qavatlarida yig‟ilgan sellyuloza hujayralarning miqdorini 
ko‟rsatuvchi koeffisient. 
- tuzatma koeffisient. 
m
- tolaning zararlanmasdan qolgan ko‟ndalang kesimi yuzini hisoblash 
koeffisienti. 
Paxta tolasi to‟qimachilik sanoati tolalari ichida juda keng tarqalgan 
mahsulot hisoblanadi. U chigit qobig‟i epidermisining juda cho‟ziq hujayrasi 
bo‟lib, tuk hisoblangan har bir tola bitta hujayradan iborat bo‟ladi. 
Paxta tolasining kimyoviy tarkibi quyidagilardan iborat:
Sellyuloza- 97,-98,5 % 
Pektin moddalar – 0,8-1,0 % 
Moy, mumsimon moddalar -0,3-1,0 % 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Siddiqov A 
001.429.011.BMI. 2015 y. 

---

Azot va oqsillar -0,2-0,3 % va boshqa moddalar. 
Fo‟za gullash davrida tola paydo bo‟lish jarayoni boshlanadi. Bu vaqtga 
kelib chigit ustki epidermisining ayrim xujayralari uzunasiga o‟sa boshlaydi. 
urug‟kurtakning tashqi epidermisining aktiv xujayralaridan tola o‟sib chiqadi. 
urug‟langan urug‟kurtak sirtida tolaga aylanadigan aktiv xujayralar turli vaqtlarda 
paydo bo‟ladi. Shu sababli ular urug‟kurtak sirtida bir tekisda joylashmaydi va 
ularning rivojlanishi ham turlicha bo‟ladi. 
Paxta tolasining rivojlanishi asosan ikki davrdan iborat. Har qaysi davr 
qulay sharoitda 25-30 kundan davom etadi. Birinchi davrda tola asosan bo‟yiga 
o‟sib boradi va g‟o‟zaning naviga xos bo‟lgan uzunlikka erishadi. Asosiy tola bu 
davrning 15 kuni ichida o‟zining haqiqiy uzunligining yarmigacha etadi, tolaning 
bo‟yiga o‟sishi birinchi davrda deyarli to‟xtaydi.
Ikkinchi davrda tolaning ichki sellyuloza qatlamlari paydo bo‟lib, tola 
pisha boshlaydi. Sellyuloza qatlamining hosil bo‟lish jarayoni 50 kungacha davom 
etishi mumkin. 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Siddiqov A