Samarqand qishloq xo’jalik instituti “qishloq xo‟jaligi mahsulotlarini tayyorlash, saqlash va qayta ishlashni tashkil etish” kafedrasi

001.429.011.BMI. 2015 y. 

---

qum, tuproq, kesak va hokazolar kiradi. Chigitli paxtada bo‟ladigan iflos 
qo‟shilmalar o‟lchami jihatidan shartli ravishda ikki guruxga bo‟linadi. Mayda 
aralashmalar guruxiga teshiklari 10 mm li to‟rdan o‟tadigan va yirik aralashmalar 
guruxiga bunday to‟rdan o‟tmaydiganlari kiradi.
Aralashmalar paxtaga ilashishi jihatidan passiv yoki inertli va aktiv xillarga 
bo‟linadi. Passiv yoki inertli aralashmalar paxta pallalarining sirtida bo‟lib, engil 
silkitganda paxtadan oson ajraladi. Aktiv aralashmalarning paxtadan ajralishi qiyin 
bo‟ladi. Aktiv aralashmalarni paxtadan ajratish uchun ularni avval passiv holatga 
keltirish kerak. Shuning uchun paxta tozalash mashinalarini tanlashda 
aralashmalarning xarakteriga va ularning chigitli paxtaga qanday yopishganligiga 
qarash kerak.
Paxtani cho‟plardan tozalash mashinalari qoziqli barabanlar seksiyasidan 
iborat bo‟ladi. Mayda has-cho‟plar qoziqli barabanlar seksiyasida yirik 
aralashmalar esa arrali barabanlar seksiyasida yaxshi tozalanadi.
Paxta tozalash mashinalari ish unumi va tozalash effekti (chigitli paxtadan has-
cho‟p, o‟lik va puch chigitlarni ajratish imkoniyati) bilan xarakterlanadi. 
Mashinaning tozalash effekti mashinaga tushgan paxtadan ajratilgan aralashma 
massasining paxtada bo‟lgan barcha aralashma massasiga nisbati bilan prosent 
hisobida aniqlanadi.
Tozalash sexi paxta zavodining asosiy sexlaridan biri bo‟lib, uning 
uskunalari, mashinalari paxta zavodining uzluksiz texnologik jarayoniga 
qo‟shilgan holda ishlaydi. 
Tozalash jarayonining boshida chigitli paxtadan maydi iflos aralashmalarni 
ajratuvchi mashinalar (shnekli yoki 5 barabanli tozalagichlar) o‟rnatiladi. Paxta 
bulardan o‟tgandan keyin ChX-3M yoki ChX-3M-2 rusumli ikki seksiyali kolosnik 
arrali tozalagichga uzatiladi. 
Paxta omborlari zavodning bosh krpusiga yaqin joylashgan bo‟lsa, tozalash 
sexi u bilan qo‟shilgan bo‟lishi kerak, aks holda tozalash sexi bosh korpusdan 100-
150 m nariga o‟rnatiladi. 
Texnologik jarayon sxemasi bo‟yicha tozalash sexi quritish-tozalash bilan 
asosiy tshlab chiqarish sexlari orasiga quriladi. Chigitli paxtani tozalash rejasiga 
qarab, tozalash sexini bir necha holarda ishlatish mumkin: 
1.
Iflosligi ko‟p bo‟lgan, mashinada terilgan paxtani ishlashda quritish-tozalash 
sexi va zavodning asosiy sexlari bilan uzluksiz texnologik jarayon 
sxemasiga qo‟shilgan holda. 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Siddiqov A