|
Tadqiqot obyekti va predmeti.
Tadqiqot obyekti xulqida og’ish mavjud bo’lgan
o’smir yoshlar. Tadqiqot predmetini og’ishgan xulq, ustanovka, xulqi og’ishgan
o’smirlarni psixologik xususiyatlari tashkil etadi.
Tadqiqotning maqsad va vazifalari.
Tadqiqotning maqsadi yoshlarda xulq
og’ishi holatlarini va psixokorreksion usullarini o’rganish. Tadqiqotning
vazifalari:
1.
Muammoga taalluqli psixologik va pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish.
2.
Mazkur muammo yuzasidan ilmiy adabiyotlarni nazariy tahlilini amalga
oshirish.
3.
Tadqiqotni eksperimental modelini yaratish.
4.
Eksperiment yordamida xulqi og’ishgan o’smirlarni subyektiv nazorat
darajasi va agressiyasi orasidagi bog’liqlikni aniqlash.
5.
Natijalar miqdor va sifatini tahlilini amalga oshirish.
6.
Psixokorreksion dastur ishlab chiqish, amalda qo’llash va natijalarini
umumlashtirish.
7.
Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari.
Tadqiqotimizni asosiy masalalari
og’ishgan xulq nazariyalarini ilmiy adabiyotlardan o’rganish, sinaluvchilarda
muammo yuzasidan tayyorlangan metodikalarni o’tkazish va uni korreksiyalash
ishlarini olib borish. Tadqiqot ilmiy farazlaridan biri shuki, xulqi og’ishgan
o’smirlarning subyektib nazorat darajalari pastligi ularda agressiv holatlar
namoyon bo’lishiga sabab mumkin.
Tadqiqot mavzusi bo‘yicha adabiyotlar sharhi (tahlili).
Inson xulq-atvori,
psixologik xususiyatlari bilan bog’liq masala insoniyatni qadim zamonlardan
buyon qiziqtirib kelgan. Bu sohada izlanish olib borgan olimlar insonning
tug’ilganidan boshlab shakllanishi bilan bog’liq barcha hodisalarni o’rganishni
tadqiq qilish orqali, uning o’ta murakkab jihatlarini kashf etgan. Jahon fani,
xususan tabobat ilmi taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan Abu Ali ibn Sino
7
o’zining “Tib qonunlari” kitobida sabablar to’rt xil xil bo’ladi:
moddiy
,
faol
(ta’sir
qiluvchi),
shakliy
va
tugallovchi
sabablarni ko’rsatib o’tadi. Moddiy sabablar
sog’liq va kasallik negizlarida paydo bo’ladi. Eng yaqin negiz a’zo ruhdir. Ta’sir
qiluvchi sabablar odam gavdasining holatlarini o’zgartiruvchi yoki o’zgarmagan
holda saqlovchi sabablardir. Jumladan uyqu va uyg’oqlik ham sabablardan biridir.
Bir yoshdan boshqa bir yoshga o’tish, yosh, jins, e’tibor bilan farqlash ham ta’sir
qiluvchi sabablardandir. Shakliy sabablar mijozlar ulardan keyin paydo
bo’ladigan quvvatlar va tarbiyalardir. Tugallovchi sabablar faoliyat (ishlari)dir.
Faoliyatni o’rganishga quvvatlar va ularni tashuvchi ruhlarni o’rganish ham
kiradi. Tabibning tasavvur qilib, dalil keltirmog’i zarur bo’lgan narsalar
kasalliklar, ularning o’ziga xos sabablari, alomatlari va qanday qilib kasallikning
ketkazilishi va sog’liqni saqlashidir
4
. Aynan o’smirlik davrida ijtimoiy
me’yorlarga har xil qarash tufayli ko’pincha, uning xulq-atvori me’yorlarning
teskarisi ekanligini hisobga olib, salbiy me’yorlarning “oynadagi aksi”
deyishadi
5
. Deviant xulq – atvor psixologik fenomen sifatida XX asr oxirlarida
alohida o’rganila boshlandi. Buni ustiga “og’ishgan xulq” haqida na sobiq Sovet,
an’anaviy maktablarda aniq nazariya shakllanmagan edi, bu xulqqa aloqador
bo’lgan boshqa tushunchalar ham, masalan, “delinkvent xulq”, “addiktiv xulq”,
“dezadaptiv xulq”, “destruktiv xulq”, “agressiv xulq”, “konfliktiv xulq” kabilar
ham mavjud bo’lgan. V.D.Mendeleyevichning “
Психология
девиантного
поведение
” asarida, shaxsning deviant xulqi “jamoaviy normalar va shaxs psixik
jarayonlari nomutanosibligi, noadaptivligi, o’z harakatlarini boshqara olmasligi
natijasida sodir etadigan harakatlarini tushunish mumkin” – deydi. Y.A.Kleyberg
biroz boshqacharoq yondoshadi, shaxs deviantni ongli ravishda vujudga keltiradi,
ya’ni – “ sotsial normalarni buzishni o’zini namoyish qilish, o’ziga diqqatni
tortish, qadrini bildirish uchun atayin uyushtiradi” – degan fikrni aytgan.
4
A.Avloniy.« Turkiy guliston yoxud axloq ».T. :O`zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. – 2004.
5
G.K.Tulaganova. “O’smirlik davrida psixopat buzilishlarni tadqiq qilish” Toshkent.: - 2011- 182-b.
8
S.A.Belicheva «
Основы
превентивной
психологии
» kitobida “og’ishgan” xulq
nafaqat ijtimoiy normalarni rad etadi, agressiv, qaysar, shu bilan birga sotsial
passiv tipni ham inkor etadi deydi. Ya’ni deviant xulq va passiv tipni birgalikda
tahlil qilib ko’radi. Y.V.Zmanovskaya “
Девиантология
:
Психология
отклоняющегося
поведения
” kitobida deviantni nafaqat jamiyatga va o’z –
o’ziga keltiradigan zarari, balki uning sotsial dezadaptatsiyasini real xavflarini
o’rgangan. Biroq deviant xulqni din bilan bog’lab, uni tuzatishda, profilaktikasida
dinni ahamiyati psixologlar tomonidan aniq nazariya va xulosalar bilan o’rganib
chiqilmagan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
