Microsoft Word dissertatsiya222. docx

Tadqiqot obyekti va predmeti.
Tadqiqot obyekti xulqida og’ish mavjud bo’lgan 
o’smir yoshlar. Tadqiqot predmetini og’ishgan xulq, ustanovka, xulqi og’ishgan 
o’smirlarni psixologik xususiyatlari tashkil etadi. 
Tadqiqotning maqsad va vazifalari.
Tadqiqotning maqsadi yoshlarda xulq 
og’ishi holatlarini va psixokorreksion usullarini o’rganish. Tadqiqotning 
vazifalari:
1.
Muammoga taalluqli psixologik va pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish. 
2.
Mazkur muammo yuzasidan ilmiy adabiyotlarni nazariy tahlilini amalga 
oshirish. 
3.
Tadqiqotni eksperimental modelini yaratish. 
4.
Eksperiment yordamida xulqi og’ishgan o’smirlarni subyektiv nazorat 
darajasi va agressiyasi orasidagi bog’liqlikni aniqlash. 
5.
Natijalar miqdor va sifatini tahlilini amalga oshirish. 
6.
Psixokorreksion dastur ishlab chiqish, amalda qo’llash va natijalarini 
umumlashtirish. 
7.
Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari.
Tadqiqotimizni asosiy masalalari 
og’ishgan xulq nazariyalarini ilmiy adabiyotlardan o’rganish, sinaluvchilarda 
muammo yuzasidan tayyorlangan metodikalarni o’tkazish va uni korreksiyalash 
ishlarini olib borish. Tadqiqot ilmiy farazlaridan biri shuki, xulqi og’ishgan 
o’smirlarning subyektib nazorat darajalari pastligi ularda agressiv holatlar 
namoyon bo’lishiga sabab mumkin.
Tadqiqot mavzusi bo‘yicha adabiyotlar sharhi (tahlili).
Inson xulq-atvori, 
psixologik xususiyatlari bilan bog’liq masala insoniyatni qadim zamonlardan 
buyon qiziqtirib kelgan. Bu sohada izlanish olib borgan olimlar insonning 
tug’ilganidan boshlab shakllanishi bilan bog’liq barcha hodisalarni o’rganishni 
tadqiq qilish orqali, uning o’ta murakkab jihatlarini kashf etgan. Jahon fani, 
xususan tabobat ilmi taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan Abu Ali ibn Sino 

---

7 
o’zining “Tib qonunlari” kitobida sabablar to’rt xil xil bo’ladi: 
moddiy
, 
faol
(ta’sir 
qiluvchi), 
shakliy
va 
tugallovchi
sabablarni ko’rsatib o’tadi. Moddiy sabablar 
sog’liq va kasallik negizlarida paydo bo’ladi. Eng yaqin negiz a’zo ruhdir. Ta’sir 
qiluvchi sabablar odam gavdasining holatlarini o’zgartiruvchi yoki o’zgarmagan 
holda saqlovchi sabablardir. Jumladan uyqu va uyg’oqlik ham sabablardan biridir. 
Bir yoshdan boshqa bir yoshga o’tish, yosh, jins, e’tibor bilan farqlash ham ta’sir 
qiluvchi sabablardandir. Shakliy sabablar mijozlar ulardan keyin paydo 
bo’ladigan quvvatlar va tarbiyalardir. Tugallovchi sabablar faoliyat (ishlari)dir. 
Faoliyatni o’rganishga quvvatlar va ularni tashuvchi ruhlarni o’rganish ham 
kiradi. Tabibning tasavvur qilib, dalil keltirmog’i zarur bo’lgan narsalar 
kasalliklar, ularning o’ziga xos sabablari, alomatlari va qanday qilib kasallikning 
ketkazilishi va sog’liqni saqlashidir
4
. Aynan o’smirlik davrida ijtimoiy 
me’yorlarga har xil qarash tufayli ko’pincha, uning xulq-atvori me’yorlarning 
teskarisi ekanligini hisobga olib, salbiy me’yorlarning “oynadagi aksi” 
deyishadi
5
. Deviant xulq – atvor psixologik fenomen sifatida XX asr oxirlarida 
alohida o’rganila boshlandi. Buni ustiga “og’ishgan xulq” haqida na sobiq Sovet, 
an’anaviy maktablarda aniq nazariya shakllanmagan edi, bu xulqqa aloqador 
bo’lgan boshqa tushunchalar ham, masalan, “delinkvent xulq”, “addiktiv xulq”, 
“dezadaptiv xulq”, “destruktiv xulq”, “agressiv xulq”, “konfliktiv xulq” kabilar 
ham mavjud bo’lgan. V.D.Mendeleyevichning “
Психология
девиантного
поведение
” asarida, shaxsning deviant xulqi “jamoaviy normalar va shaxs psixik 
jarayonlari nomutanosibligi, noadaptivligi, o’z harakatlarini boshqara olmasligi 
natijasida sodir etadigan harakatlarini tushunish mumkin” – deydi. Y.A.Kleyberg 
biroz boshqacharoq yondoshadi, shaxs deviantni ongli ravishda vujudga keltiradi, 
ya’ni – “ sotsial normalarni buzishni o’zini namoyish qilish, o’ziga diqqatni 
tortish, qadrini bildirish uchun atayin uyushtiradi” – degan fikrni aytgan. 
4
A.Avloniy.« Turkiy guliston yoxud axloq ».T. :O`zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. – 2004.
5
G.K.Tulaganova. “O’smirlik davrida psixopat buzilishlarni tadqiq qilish” Toshkent.: - 2011- 182-b. 

---

8 
S.A.Belicheva «
Основы
превентивной
психологии
» kitobida “og’ishgan” xulq 
nafaqat ijtimoiy normalarni rad etadi, agressiv, qaysar, shu bilan birga sotsial 
passiv tipni ham inkor etadi deydi. Ya’ni deviant xulq va passiv tipni birgalikda 
tahlil qilib ko’radi. Y.V.Zmanovskaya “
Девиантология
: 
Психология
отклоняющегося
поведения
” kitobida deviantni nafaqat jamiyatga va o’z – 
o’ziga keltiradigan zarari, balki uning sotsial dezadaptatsiyasini real xavflarini 
o’rgangan. Biroq deviant xulqni din bilan bog’lab, uni tuzatishda, profilaktikasida 
dinni ahamiyati psixologlar tomonidan aniq nazariya va xulosalar bilan o’rganib 
chiqilmagan.