E. Egamberdiev

Reja tuzish uchun resurslarga bo’lgan talab, kelajakda sotish mumkin 
bo’lgan mahsulot xajmi, xarajatlar, foyda miqdori hisoblab chiqariladi
. Bu xil 
ishlarni bajarish jadvallarda, chizmalarda aks etdiriladi. 

---

159
Asosiy iboralar va tushunchalar. 
 
1.
Mahsulotni kritik hajmi
(pirovard hajmi) - doimiy harajatlar bilan o’zgaruvchan 
harajatlar miqdoridan iborat,
2.
Aktiv-
buxgalteriya hisobining bir qismi bo’lib, unda korxonaga tegishli barcha 
narsalar aks etdirilgan bo’ladi. Moddiy boyliklar, pul mablag’lari, olish kerak 
bo’lgan qarzlari ( ma’lum muddatlar). 
3.
Passiv
-harajatlarni daromaddan oshib ketgan miqdorini aks etdiruvchi 
buxgalteriya balansining bir qismi. To’lov balansidagi defetsit.
 
4.
Bank
-kredit-moliya mua’ssasi bo’lib, unda korxonalarning yoki alohida 
shaxslarning vaqtincha bo’sh turgan pul mablag’lari 
5.
to’plangan bo’ladi va ularni kredit (qarz, ssuda) sifatida beriladi, mamlakatda pul 
harakatini tartibga soladi. 
6.
Buxgalteriya hisobi - xo’jalik jarayonlarini, ularning natijalarini va pul hisobida 
ishlatilgan resurslarni hisob raqamlarida aks etdirish. 
7.
Valyuta boyliklari- xorijiy valyutalar, qimmatbaho qog’ozlar; qimmatbaho 
metallar; qimmatbaho tabiiy toshlar. 
8.
Valyuta rezevlari - oltinni markazlashtirilgan zaxirasi va markaziy banklardagi va 
mamlakatning valyuta-moliyaviy tashkilotlaridagi xorijiy valyutalar. 
9.
Valyuta-mamalkat pul birligi; xorijiy davlatlarning pul belgisi; xorijiy pul 
berliklarida (veksel, chek va hokazo) ifoda etilgan muomaladagi va to’lovdagi
hamda xalqaro hisob-kitoblarda ishlatiladigan kredit mablag’laridir. 
10. 
Diversifikatsiya- shu firma ishlab chiqaradigan maxsulot turini kengaytirish; 
mamlakat iqtisodiyotini rivojlantrishdagi yangi sifatli xolat. 
11. 
Diller-ko’pincha o’z nomidan va o’z hisobidan tovarni boshqalarga sotib 
yuboradigan shaxs yoki firma. 
12. 
Diskont-vekselni hisobga olish; tovar bahosidan chegirma (skidka).
13. 
Mahsulot etkazib berish shartnomasi-shartnomaga muvofiq etkazib beruvchi 
kelishilgan muddatga tovarni xaridorga mulk sifatida topshirish majburiyatini 

---

160
oladi, xaridor esa tovarni qabul qilish va uning uchun ma’lum miqdorda pul 
mablag’larini to’lash majburiyatini oladi. 
14. 
Mijoz-doimiy xaridor, buyurtmachi; 
15. 
Kontrakt - tovarga egalik qilish xuquqini sotuvchidan xaridorga o’tishini 
mo’ljallagan, tovar va xizmatlarni oldi-sotdi shartnomasi. 
16. 
Baho liberalizatsiyasi-markaziy boshqarmalar nazoratidan bo’shatilishiga 
yo’naltirilgan bahoni shakllantirishning davlat siyosati yoki banday nazoratni 
anchagina bo’shashtirilishi; 
17. 
Foyda-barcha korxona hisobiga tushgan pullar va minus barcha harajatlar, ya’ni 
foyda yoki zararlar. 
18. 
Asosiy kapital-er., bino va dastgohlarni o’z chiiga olgan aktivlar. 

---

161