“ пул ва банклар

банкнинг тўла иқтисодий мустақиллиги
дир. Бу 
тамойилга асосан банк ўз ва жалб этилган маблағлардан мустақил 
фойдаланиши, мижозлар ва омонатчиларни ўзи мустақил равишда танлаши, 
кредит сиёсатини мустақил тўзиши ва амалга ошириши, фоиз ставкаларини 
мустақил ўрнатиши ва ўзгартириши, даромадларни мустақил равишда 
тақсимлаши ва бошқа фаолият турларини мустақил бажариши мумкинлиги 
кўзда тутилади. Банклар фаолияти тўғрисидаги амалдаги ҳуқуқий-меъёрларга 
асосан барча тижорат банклари ўз фонд ва даромадларидан иқтисодий 
жиҳатдан мустақил фойдаланишлари мумкин. 
Тижорат банкининг солиқ тўлагандан кейинги қолган фойдаси 
акционерларнинг умумий йиғилиши қарорига мувофиқ тақсимланади. 
Акционерларнинг умумий йиғилиши банкнинг ҳар турлиги фондларга 
ажратмаларининг норма ва миқдорини, акцияларга тўғри келувчи дивидент 
суммасини белгилайди. 
Мажбуриятлари бўйича тижорат банки ўз маблағлари ва мол-мулки 
билан жавоб беради. Тижорат банки ўтказадиган операцияларнинг рискини 
ўз зиммасига олади. 
131
Shelagh Hefferman. Modern banking. John Wiley&Sons. Ltd. 2005.p.6 

---

Учинчи тамойил асосида тижорат банк ва мижоз муносабатлари ётади, 
яъни банк ссуда бераётган бозор мезонларидан даромад, риск ва ликвидлик 
даражаларидан келиб чиққан ҳолда беради. 
Тижорат банк фаолиятини олиб боришнинг тўртинчи тамойили 
банк 
фаолиятининг тижоратлашуви
бўлиб, бунда банкларнинг тижорат объекти 
вақтинча бўш турган пул маблағлари ҳисобланади. Бу пул маблағлари банкка 
тегишли бўлмаган бўлсада, фаолияти давомида банк уларни ўз номидан 
жойлаштиради.
Банк тижорати кам инвестиция қилиб кўпроқ даромад олиш тамойилига 
асослангани учун, унинг мажбуриятларининг пассивларидаги улуши кам 
бўлиши керак. 
Тижорат банки кредит бериш ва инвестицияларни молиялаштириш 
жараёнида иложи борича кўп даромад олишни мўлжаллайди.
Ундан ташқари банк фаолиятининг хавфсизлиги ҳам банк тижоратининг 
асосидан бири ҳисобланади. Банк ҳар доим риск билан боғлиқ фаолият 
кўрсатади. Банк фаолиятида риск даражаси қанча кам бўлса ва хавфсизлиги 
юқори бўлса, банкнинг даромади ҳам шунча кўп бўлади. 
Бозор 
иқтисодиёти 
шароитида 
банклар 
фаолиятининг яна бир муҳим тамойили шундаки, 
банк иқтисодий ташкилот сифатида ўзининг 
капитали, даромади билан риск қилиши мумкин, 
лекин у мижознинг даромади ёки капитали билан 
риск қилиши мумкин эмас. Ўисқача қилиб айтганда, 
банк фаолияти