Qiziqarli kimyo

' I
’
5.111. A lum iniy m etali s irtid a y u p q a v a z ic h oksid pardahosil b o ‘lib, u 
m etallm konoziyalanishdan saqlaydi. Unga hatto qizdirilganda ham 
n a kislorod va na suv ta ’sir etadi.
5.112. Sim ob ostida him oyapardasidan tozalangan alum iniy m etali suv 
bilan ta ’sirlashib vodorod gazmi chiqaradi:
2AI + 6H 20 = 2AI (O H )3 + 3H,
5.113. A lum iniy gid ro k sid - haqiqiy am foter gidroksiddir. U kislotalar- 
da ham, ishqorlarda ham eriydi. Ishqorlarda eriganda gidroksokom - 
plekslar hosil qiladi:
AI (O H )3 + OH- + 2 H ,0 = [AI(O H)4 (H20 ) 2].~
186

---

5.114. Aluminiy oksidm ngbir nechashakl o'zganshlari mavjud, bulardan 
m uhim lari 
-АДО, v a j - A f 0 3 dir. - AI„Q3 m hoyatda barqaror va 
u komnd mineralini tashkil qiladi. Unmg qattiqligi Moos shkalasi bo‘yicha 
9 ga teng.
5.115. Simob ko ‘p metallarm entadi. Bunday eritmalar amalgamalar deb 
ataladi. Amalgamalar odatdagi haroratda suyuq yoki yum shoq bo‘ lishi 
bilan boshqa qotishm alardan farq qiladi.
5.116.0 ‘zyuzasidan gazlami vaayrim suyuqliklami yutuvchi qattiq mod- 
dalarga adsorbentlar deyiladi. Y utishjarayom ga esa adsorbsiya hodi- 
sasi deyiladi.
5.117. Natriy m etali havoda yonganida, asosan, natriy peroksid N a ,0 o 
hosil qiladi. U kuchli oksidlovchilar qato n g akiradi. Odatda, natriy 
peroksid turli to‘ qimalami oqartirishda qo‘llaniladi. Chunki u gidroliz- 
langandahosil bo ‘ladigan vodorod peroksid H ;0 , buyumlarni oqarti- 
radi: N a20 2 + 2H 20 —>2N aO H + H ,0 , H osil b o 'lg an vodorod p e­
roksid beqaror modda bo ‘ lgam uchun, u parchalanib atomar kislorod 
hosil qiladi:
+ О. A tom lar kislorod esa ranglarm yem irib, to ‘ qim alar 
v a m o ‘ynalam i oqartirish xossasiga ega.
5.118. Am m iak suvda erib, am m iakli suv hosil qiladi. U beqaror birik- 
m a b o ‘ lib, am m iak gazming hidini taratib turadi. H ushsiz bem orga u 
hidlatilsa, bemorhushigakeladi, qishloq ho jaligida ammoniy gidroksid 
suyuq azotli o ‘g ‘it sifatida ishlatiladi.
5.119. A tm osferada ozon hosil b o ‘lishida Q uyoshdan kelayotgan hayot 
uchun halokatli ultrabinafsha nurlar ushlanib qoladi: hosil bo‘ lgan ozon 
m fraqizil nurlarm yutib, Yer q o b ig ‘mi sovib ketishdan saqlaydi. 
Binobarin, atmosferada ozon qavatinmg b o ‘ lishi у erdagi hayot uchun 
katta foyda keltiradi.
5 120. Tabiatda vodorod sulfid H 2S b a ’zi shifobaxsh m ineral suv m an- 
balarida va oz m iqdorda vulkan gazlari tarkibida uchraydi. Vodorod 
sulfid-rangsiz. Juda zaharli gaz. U nm g hidi xuddi palag‘d atu h u m hi- 
diga o ‘hshaydi. A niqrog‘i bu hid vodorod sulfidnm g hididir, tuxum
oqsili chinganda vodorod sulfid g a a hosil b o ‘ladi.
5 .121. Bunday qarash vitalistik qarash deb nom olgan, bu so ‘z lotincha 
“vitas”-”hayot” so‘zidan kelib chiqqan.
187

---

5.122. Vitalistlar qarashiga nem is kimiyogari F. Vyoler katta zarba berdi. 
U birinchi b o ‘lib anorgamk m oddalardan organik m oddalami: 1824- 
yild a oksalat kislota C , 0 4H, ni, 1828-yilda m ochevina N ?H4CO ni 
hosil qildi. Oksalat kislota o ‘sim liklarda uchraydi, m ochevina esa in- 
son va hayvonlar organizm ida hosil bo ‘ ladi.
5.123. Tirik orgam zm larda hosil b o ‘ladigan v a s in te z q ilib olinadigan, 
tarkibida uglerod bor birikm alarga organik m oddalar deyiladi.
5.124. Rossiyalik buyuk olim A.M .Butlerov 1861 - yilda organik bm m a- 
lam ing kimiyoviy tuzilish nazariyasim yaratdi. Uning asosida organik 
kim yo faninm g alohida bir tarm og1 
i
sifatida tez nvqj lana boshladi va 
q isq afursatd ajuda k o ‘p organik birikm alarsintezqilindi.
5.125. Bir nechta m oddalam ing tarkibi ham da m olekula m assasi bir hil 
b o ‘ lib, lekin m olekulalarinm g tuzihshi bilan farqlanadigan hodisaga 
izom eriya deyiladi.
5.126. U glevodorodlar- ikki element, y a’ni uglerod va vodoroddan tash- 
k ilto p g an organik binkm alardir. B unday b in k m a la rju d a k o ‘p. Al- 
kanlar- to‘ymgan uglevodorodlarmng xalqoro nom enklatura bo‘yicha 
nomlanishi. Parafm lar- to‘yingan uglevodorodlaming tarixiy saqlanib 
qolgan nomi. Boshqa uglevodorodlarda ular m sbatan kam roq faolik- 
ka ega.
5 .127. To‘yingan uglevodorod form ulasidan bir atom vodorod chiqanb 
tashlanadi, deb faraz qilnsa, qolgan atom lar guruhi radikallar deb ata- 
ladi. Radikallam ing nom i shu uglevodorod nomidagi-an suffiksim - il 
bilan alm ashtirishdan hosil b o ‘ladi. M asalan, m etall C H ^ e t i l СН,- 
C H 2, propil С Н ,- C H 2- C H 2- va hokazo.
5.128. B unday zarrachalar erkm radikallar deb nomlanadi.
5.129. K etm a-ketzanjirli o ‘zg arish la rso d irb o ‘ladigan reaksiyalar zan- 
jirli reaksiyalar deyiladi. Zanjirli reaksiylar nazariyasm i ishlab chi- 
qishda Nobel mukofoti laureati, akademik N.N.Semyonovning ishlari 
katta rol o ‘ynaydi.
5.130. T o‘y ingan uglevodorodlar h a v o siz jo y d a qattiq q izd in lg an d a
(1000°C d anyuqori), ularparchalanadi: CH-------- — C + 2H ,. Hosil
b o ‘lgan uglerod (qora qurum ga o‘xshash modda) erituvchilarda entilib 
qora b o ‘yoqqa aylantiriladi.
188

---

5.131. Molekulalardagi harnmauglerod atomlari ochiq zanjirhosil qiladigan 
to‘ymgan uglevodorodlardan tashqan, yopiq zanjirli siklik tuzi-lishga ega 
b o ig a n uglevodorodlarham bor Ular sikloparafinlar yoki sikloalkan- 
lar deyiladi.
5.132. Sikloparafinlar, asosan, ba’zi b irn eftlar tarkibida bo ‘ladi. Siklo- 
parafinlaming ikkinchi nomi -n eften la r shundan kelib chiqqan. Besh 
va olti a ’zoli sikloparafinlar binnchi m artaneftdan ajratib olingan va 
M oskva universitetinin g professori V .V .M arkovnikov tom onidan 
o‘rganilgan.
5.133. Bunday uglevodorodlar etilen qatori uglevodorodlari yoki alken- 
lar deb ataladi.
5.134. To‘yingan uglevodorod m olekulasidan 2 ta vodorod atomi uzib 
olinsa, qolgan atom lar guruhiga etilen qatori uglevodorod deyiladi
5.135. E tile n -ra n g siz g a z , deyarli hidsiz, havodan bir ozyengil, suvda 
yom on eriydi. M (C ,H 4) = 28g/m ol’.
5.136 K o'pgina birxildagi m onom erlarm ngbirikib, anchayirik polimer 
hosil qilishjarayoniga polim erlanish reaksiyasi deyiladi.
5.137. Dien uglevodorodlarga. Um um iy formulasi C nH ,n_2, molekulalari 
ikkitaqo‘shbog‘ bo‘lgan organik binkm alarkiradi. Dckitaqo‘shbog‘li 
u g lev o d o ro d larju d ak o ‘p Am aliy aham iyatga ega bo'lgan lari 1.3 -
butadiyeneyoki devinil CH, = CH-C H = CH, va 2-m eti I -1,3-butadiy en 
yokiizopren 
!
5.138. Sanoatda bu tadiyen ishlab c h iq a n sh 1932-yilda boshlangan. 
Butadiyenni etil spirtidan olish usuli akademik S.V.Lebedev tomonidan 
ishlab chiqarilgan.
5.139. Tabiiy kauchuk b a ’zi o ‘sim liklarning sut shirasida b o ‘ladi. U 
k o ‘proq Braziliyada o ‘sadigan geveya daraxtidan olinadi.
5.140. Kauchuk 130-140°C haroratgacha oltingugurt bilan qizdm lsa (vul- 
kanlash o'tkazilsa) oltingugurt atomlari b a’zi bir qo‘shbog‘larga biri- 
kadi varezm a hosil bo‘ladi. Agar vulkanlash re a n a hosil qilish uchun
CH.
189

---

kerakligidan ortiqcha oltingugurt qo‘shilsa, noelastik qattiq mahsulot -
ebonit hosil bo‘ladi.
5.141. Bunday moddalarga atsetilin qatori uglevodorodlar deyiladi, ular 
ham diyen uglevolorodlan kabi o ‘ta to 'y in m a g a n h o la td a b o ‘ladi.
5.142. Atsetilin gazi kavsharlashda su n ’ iy tosh kalsiy karbidga suv ta ’sir 
ettirib olinadi. Atsetilon kislorodda yonganda alanganm g harorati 
31 50°C ga yetadi. Shuning uchun u m etallarni payvandlashda va qir- 
qishda ishlatiladi.
5.143. U lam ing m olekulalari halqali tuzilishga ega, m olekulasida ben­
zol halqasi b o ‘ ladi. Bundan tashqari ulam ing b a z ila n xushbo‘y hidga 
ega. Shuning uchun ularning ilgarigi tarixiy nom i aromatli uglevodo­
rodlar saqlanib qolingan.
5.144. Arom atli uglevodorodlam ing eng m uhim manbalari toshko‘m ir 
smolasi va k o ‘m im i kokslashda (piroliz) hamda neftni haydashda ho­
sil b o ‘ladigan gazlardir.
5.145. B enzolning xlorli hosilasi geksaxlorbenzol C6CI6 bilan g ‘alla 
u r u g ‘ lari d o rila n a d i.
5.146. Geksaxlorbutadiyen (1,3 butadiyen molekulasidagi vodorod atom- 
lan xlor bilan alm ashtirilgan m ahsulot) CCI ,= CCI - CCI = С CL, 
toklardagi filloksera (kuya) ga qarshi kurashda q o‘llamladi
5.147. 0 ‘sim lik va hayvonlar kasalliklari va zararkunandalariga qarshi 
kim yoviy vositalar (zaharli moddalar) um umlashtirilgan lborada pes- 
titsidlar deyiladi.
5.148. Insektitsidlar- zararli hasharotlarga qarshi kurash vositalari, ger- 
b its id la r-y o w o y i o ‘tlarga qarshi kurash vositalari fu n g isid lar-zam - 
durug‘ kasalliklanga qarshi kurash vositalari ishlatiladi.
5.149. N eftdanolinadiganbenzinm ngm iqdorini (u odatda20% ni tashkil 
etadi) uzun zanjirli uglevodorodlam i, masalan, m azutdagi uglevodo- 
rodlam i m olekula massasi nisbatan kichik b o ‘lgan uglevodorodlarga 
parchalash y o ii bilan anchagma ko‘paytinsh (65-70% gacha) mumkin. 
Bunday jaray on kreking deyiladi.
5.150. N eft havo ishtirokisiz qizdirilsa, 700°C va undan yuqon haroratda 
p iro lizso d ir b o ‘ladi. N eftnin gp iro lozid aaso san arom atli uglevodo­
rodlar olinadi. Shuning uchun bujarayon neftni aromatlash deyiladi.
190

---

5.151 Tarkibida uglerod va vodoroddan tashqari kislorod ham bo'lgan 
к о 'pgina organik moddalar m a’lum. Bunday birikm alam ing birinchi 
smfi - spirtlar sinfidir. Ularga bitta gidroksil guruh bog‘ langan bo' Isa 
bir atomli spirt deyiladi.
5.152. Berilgan sinf m oddalam ing kimyoviy xossalari xarakterini funk- 
sional guruhlar ifodalaydi.
5.153. M olekulasida bitta gidroksil guruhi tutgan spirtlar - bir atom li, 
ikkita gidroksil tutganlari ikki atomli va uchta gidroksil guruh tutgan- 
lari uch atomli spirtlar deyiladi
5.154. E tilenglikol-shirinroqtam li. Qiyomsimon rangsizsu y u q lik ju d a 
zaharli va qish paytlarida avtom obillam ing radiatorlariga solinadigan 
muzlamaydigan suyuqliklar tayyorlashda ishlatiladi.
5 155. Glitserin m olekulasi uchta gidroksil g uruhgaega b o ‘lib, u shirin- 
roq tam ga ega, qiyom sim on rangsiz suyuqlik. Glitserin nitroglitserin 
va dinamit olish uchun parfyumeriya va tibbiyotda terini yumshatuvchi 
y o g ‘ upalar tayyorlashda va to'q im ach ih k sanoatida m atolarni yum ­
shoq va m ayin qilishda ishlatiladi.
5.156. Bular fenollardir, m asalan,benzol formulasidan bir atomli C JT O H
fenol, ikki atom li fenol C6H4 (OH),- pirokateksin, uch atom li fenol 
CnH3 (ОН)3- 1,2,3 benzoltriol va boshqalarni hosil qilish m umkin.
5.157. Fenol fenolform aldegid plastmassalar, bo ‘yoqlar, dorilar, tnnitro- 
fenol portlovchi m oddasi ishlab chiqarishda qo'llaniladi. Fenolnm g 
suvdagi eritmasi dezinfeksiyalash xossalarisa еца.
P
5.1 58. M olekulasi tarkibida karbonil -
guruhi b o ‘lgan aldegidlar 
uchun sifatreaksiya“kum ush ko‘zgu” H 
reaksivasidir.
5.159. C hum oli aldegid yoki m etalning 40% li suvli eritm asi keng 
q o ilam lad i. U form alin deb ataladi. Form alinning ishlatihshi oqsil- 
lam ing ivitish xossasigaasoslangan. Masalan, ten sanoatida formalm- 
ning oshlash ta’siri oqsilning ivishi bilan tushuntiriladi Oqsilning ivishi 
natijasida teri qotadi va chirimaydigan bo‘ ladi.
5.160. (Carbon kislotalar- m olekulalanda uglevodorod radikali yoki vodo­
rod atomi bilan birikkan bir yoki bir necha karboksil guruh bo‘ lgan or­
ganik moddalardir.
191

---

5.161. Bunday kislotalar, birasoslito‘yingan karbon kislotalar deyiladi.
5 162. Chumoli kislota chumolida, qichitqi otda va ignabargli archada, ta’siri 
bo‘ladi. Qichitqi o'tningkuydinshi chumoli kislotaningyalhg‘lantmshta- 
sirinmgnatijasidir.
5 163. Chumoli kislota molekula tuzilishining o ‘ziga xos xususiyatigako‘ra 
aldegidlarga o ‘ xshash oson oksidlanadi, ya’ni “kumush ko‘zgu” reaksi- 
yasini beradi.
5.164.3-9% li sirka kislotaning suvdagi eritmasi tam beruvchi va konserva- 
lovchi vosita sifatida ishlatiladi.
5 165. Bunday organik moddalarga murakkab efirlar deyiladi.
5 .166. Murakkab efirlar gullarda, mevalarda b o ‘ladi vaulam ingo‘ziga xos 
hidini belgilaydi. Masalan, nokda izopentil efir, ananasda moy kislota­
ning buti 1 efiri bo‘ ladi va hokazo.
5 167. Murakkab efirlar hosil bo ‘ ladigan reaksiyalar etinfikatsiya reaksiya- 
lan deyiladi (lotinchadan “ ester” — efir).
5 168. M urakkab efirlar salqin ichimliklar, konfetlar va boshqa ovqat mah- 
sulotlan ishlab ch iqan shda qo ‘ shi mcha si fati da ham da parfyum enyada 
ishlatiladi.
5.169. Yog‘ lar suv bilan ta’sirlanib gidrolizlanganda, ulaming parchalanishi 
natijasida glitserin va turli karbon kislotalar hosil bo‘ lishini aniqladi.
5.170. Glitserin bilan karbon kislotalar o‘zaro ta ’sir ettirilsa etenfikatsiya 
sodir bo ‘ lib, murakkab efir bo' lgan yog‘ va suv hosil bo‘ ladi.
5.171.0 ‘simlik moylan tarkibida to‘ yinmagan kislotalami gidrogenlash reak- 
siyasiga uchratilsa, qattiqyog‘ hosil bo'ladi. Shu usul bilan o‘sim likm o- 
yidan qattiq у og‘ - margarin olinadi.
5.172. Uzum shakari - glukoza, qand lavlagi shakari - saxaroza va kraxmal 
hamdasellulozalar bitta oilani tashkil qilib, karbonsuv(uglevod) larnomi 
bilan yuritiladi.
5 173.“U glevod” degan nom, bu sinfbirikm alarining k o ‘pmi kim yoviy 
tarkibi Cn (H ,0 ) m um um iy form ula bilan ifodalanganligidan kelib 
chiqqan. U glevodorodlam i keyinchalik tekshirish bu nom ning aniq 
em asligm i k o ‘rsatdi, m asalan, form aldegid, C H 20 sirka kislota 
C ,H 40 , lar boshqa sin f vakillaridir.
192

---

5.174. Monosaxandlar molekulalarida to'rttadan o‘ntagacha uglerod atom- 
lan boiishi mumkin. Monosaxandlar hammaguruhlanning nomi, shun- 
ingdek, alohida vakillarining nomi - o'za bilan tugallanadi. Shu-ning uchun 
m onosaxandlar molekulasidagi uglerod atomlari sonig ako ‘ratetroza, 
pentoza, geksoza va hokazolarga bo‘ linadi.
5.175. Glukoza m olekulasida beshta gidroksil guruh va bittaaldegid gu- 
ruh bor. U aldegidspirtdir.
5.176. Fruktoza m olekulasida spirtlarga xos b o ‘lgan ON va ketonlarga 
xos b o ‘lgan C = 0 funksional guruh bor. Shuning uchun fruktoza ke- 
tonspirtdir.
5.177. Asal m ing dardga davo hisoblanadi, u asosan, glukoza bilan fruk­
toza aralashmasidir.
5.178. Glukoza so fholdayashil o‘sim liklam m g deyarli ham m aorganla- 
ndauchraydi. Ayniqsa u uzum sharbatuda ko ‘p, shuning uchun gluko­
za ba’zan uzum shakari ham deyiladi.
5.179. G lukoza m onosaxarid b o ‘lib, u qim m atli oziqa mahsulotidir. U 
organizmda oson hazm bo‘ lgani uchun, tibbiyotda qu w at beruvchi don 
sifatida ishlatiladi. Glukoza qandolatchilikda ham keng q o ‘llanadi 
(marmelad, caramel, pryaniklar va boshqalar tayyorlanadi).
5.180. P entozalardan riboza va dezoksiribozalar katta e ’tiborga ega. 
Chunki ular nuklein kislotalar tarkibiga kiradi.
5.181. Glukoza va fruktoza m olekulalari qoldiqlarining o ‘zaro birikma- 
si saxaroza deyiladi.
5.182. K artoshka tarkibida 20% gacha, b ug ‘doy dom da 70% gacha, gu- 
ruchda esa 80% gacha kraxmal b o ‘ladi, u tabiiy polim er b o iib , tarki- 
bi (C6H 10O 5)n dan iborat. K raxm al ocon gidrolizlanadi va glukozaga 
aylanadi.
5.183. K raxm al q im m atli oziq m ahsulotidir. U ning hazm b o ‘lishini 
yengillashtirish uchun kraxmalli m ahsulotlaryuqori haroratda qizdi- 
nladi, y ’ani kartoshka pishiriladi, non yopiladi. Bu sharoitda kraxmal 
qism an gidrolizlanadi va suvda eruvchan dekstrinlar hosil boMadi. 
Dekstrinlar m e ’ dada yana gidrolizlam b, hazm b o ‘ ladigan glukozaga 
aylanadi.
193

---

5 184 Ortiqchaglukozaghkogenga(hayvonkraxm aliga)aylanadi. Gliko- 
gen zaxira, a y n iq sa jig a rd a k o ‘p (10% gacha) bo'lad i. O rganizm da 
glikogen zaxira m odda hisoblanadi. Glukoza hujayralarda sarflangan 
sari glikogen glukozaga aylanib turadi.
5.185 Paxta tolasi - bu deyarli toza selluloza (98% gacha). Z ig ‘ir va 
kanop tolalari ham, asosan, sellulozadan iborat, selluloza tolasim on 
modda. Suvda ham, organik erituvchilarda ham erimaydi.
5.186. E terifikatsiyam ahsuloti bo ‘lmish triatsetilsellulozadixlorm etan 
va etanol aralashmasida eritiladi Hosil bo ‘lgan yopishqoq eritma file- 
ra orqali ju d a k o ‘p teshikchalari b o ‘lgan tem ir qalpoqchalardan bo- 
silib o ‘tkaziladi v aatsetat ipak hosil b o ‘ladi.
5.187. Tarkibida azot b o ‘lgan b a ’zi organik b in k m a la r m avjud. Bu 
birikm alar tarkibida uglevodorod radikali bilan bevosita birikkan m- 
troguruhlar bor. Ular introbirikm adeyiladi.
5.188. Ammiak molekulasidagi vodorod atomlanning uglevodorod radikali- 
ga alm ashingan hosilalariga am inlar deyiladi. M asalan, CH j - N H , - 
metilamin
C H 3X 
C H .
NH dim etilam in , CHj ——- N - trim etilam in va 
с н / 
СНз ^
boshqalar.
5.189. Am inlar molekulalarining tuzihshi ammiak molekulasi tuzihshiga 
o‘xshash bo‘lgani uchun bu moddalamumg xossalari ham bir-binniki- 
ga o ‘xshaydi. A m m iak ham , am inlar ham asos xossalariga ega m od- 
dalardir.
5.190. Am inlardan eng k o ‘p am aliy ahamiyatga ega b o ig a n am in - aro- 
matik amin - anilindir. Sanoatda anilmning olinishi nitrobenzolning qay- 
tarilish reaksiyasiga asoslangan. Bu reaksiyani dastlab rus olim i 
N.N.ZimnqoM lagan. Nitrobenzol ch o ‘y a n q irin d is iv a x lo n d k is lo ta
ta’sinda hosil bo ‘ ladigan atomar vodorod ta’sirida qaytariladi va anilin 
hosil qiladi.
5.191. Bunday birikmalar aminokislotalar deyiladi. Bu sinfning eng sod- 
da vakili - am inoetan yoki am inosirka kislotadir. A m inokislotalar-
194

---

ning aham iyatijuda m uhim , chunki hayotjarayonlarida eng katta rol 
o ‘ynaydigan oqsillaming molekulalari aminokislotalardan tuzi lgan
5.192. Ulargeterotsiklik birikmalardir. Azotli geterotsiklik, y a’ni halqalari- 
da uglerod atom laridan tashqari azot atom lari m avjud b o ‘lgan orga- 
nik birikmalar m uhim biologik ahamiyatga ega.
5.193. Ular oqsillardir. Oqsillar tarkibiga uglerod, vodorod, kislorod va 
azot kiradi. K o ‘pchilik oqsillar tarkibida yana oltingugurt ham bor 
b a’zilarida fosfor, tem ir va boshqa elem entlar ham uchraydi.
5.194. Oqsillar - m olekulalari m urakkab tarkib vatuzilishga ega, ularga 
k on sentrlangan nitrat k islota ta ’sir ettirilsa, oqsillar sariq rangga 
bo'yaladi. Bu reaksiya ksantoprotein reaksiyasi deyiladi.
5.195. Tarkibida q o ‘sh b o g ‘ yoki u ch b o g 1 m avjud b o ‘lgan m oddalar 
m onomerlar, reaksiyaga esapolim erlanish reaksiyasi deyiladi. Hosil 
b o ‘lgan bitta katta m olekuladan iborat m odda esa polim er deb atala- 
di.
5.196. Polietilen suvdan bir oz yengil, unm g zichligi 0,92g / sm 3 ga teng 
elastik, yupqa qavat holatida, rangsiz, 110°C da yum shaydi.
5.197. Ular fenoplastlardir. M asalan, fenolform aldegid smolasi shim di- 
rilgan va yuqori haroratda presslangan ip gazlam aga tekstolit, smola 
shim dm lgan paxta yulindirlari, gazlama chiqindilari voloknit, fenol­
formaldegid smola shimdirilgan shisha tola yoki shisha m ato shishap- 
last deyiladi va hokazo.
5.198. Bunday polim erlanish sopolim erlam sh deyiladi.
5.199. Sintetik tola hisoblanuvchi bu tola - kaprondir. Uni ishlab shiqansh 
uchun am inokislotalam ingba’zi hosilalari, masalan, kaprolaktamdan 
foydalamladi. Undan to ‘qilgan gazlam alar kislotalar ta ’sin d a y em i­
riladi, yuqori haroratga chidam siz b o ‘lgani sababli ulardan tikilgan 
kiyim larga issiq dazmol bosib b o im ay d i.
5.200. Bu to la lavsandir. U ndan yuqori sifatli gazlam a va tnkotaj tay­
yorlanadi.