Umurtqalilar zoologiyasi

quymich kosasini 
tashkil etadi. Agar quymich kosasini yon tomondan kuzatsak, 
uning ustida 
yonbosh suyak 
joylashganini ko'ramiz. Kamar- 
ning qolgan ikkita elementidan biri — qov qismi tog'ayligicha 
qolib, uning orqasidan 
quymich suyagi 
joylashgan. 
Topshiriqlar: 
Baqa yoki qurbaqaning umumiy skeleti, tanasining turli bo‘Iim 
umurtqalari, oldingi va orqa oyoq skeletlari kamarlari bilan hamda 
bosh skeletini o'rganib bo lgach, albomga quyidagirasmlami chizib 
oling: 
1. Baqaning umumiy skeleti; 
2. Baqaning bosh skeleti (ustidan va ostidan ko'rinishi); 
3. Baqaning tana umurtqasi; 
4. Baqaning yelka kamari va oldingi oyoq skeleti; 
5. Baqaning tos kamari va orqa oyoq skeleti. 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
11-mashg‘ulot. SUVDA HAM 
QURUQLIKDA YASHOVCHILAR SINFIGA 
KIRUVCHI DUMSIZLAR TURKUMI 
VAKILLARINI ANIQLASH 
Kerakli m ate riallar va jihozlar: suvli shisha idishda 
tirik ko‘l baqasi va yashil qurbaqa; baqa va qurbaqaning tash- 
qi va ichki tuzilishi ko'rsatilgan ho‘l preparatlar, preparoval 
ninalar, qo'l lupasi; amfibiyalar xilma-xiUigi, tashqi va ichki 
tuzilishi aks ettirilgan rangli jadvallar. 
M ashg'ulotning maqsadi: O'zbekistonda uchraydigan suvda 
ham quruqlikda yashovchilar sinfi vakillarini aniqla- gichlar 
asosida o'rganish. 
Ishning mazmuni: suvda ham quruqlikda yashovchilar 
(Amphibia) sinfi vakillari quruqlikda yashovchi umurtqali hay- 
vonlar ichida eng soddasi bo'lib, suvda yashovchi ajdodlari- 
ning belgilarini hali o'zida saqlab qolgan bo'ladi. Metamor- 
foz yo'l bilan rivojlanadi. Lichinkasi (itbaliq) faqat suvda 
yashaydi. 
Voyaga yetgan ko'pchilik amflbiyalarning ikki juft besh 
barmoqli oyog'i bo'ladi. Terisi ustida epiteliy hosilalari 
bo'lmaydi. Lekin u shilimshiq modda bilan qoplangan. 
Lichinkalarida tarmoqlangan tashqi jabralar bo'ladi. Voyaga 
yetganlarida bu jabralar reduksiyaga uchraydi. Bular o'pka va 
terisi orqali nafas oladi, shuning uchun ham terisi ustida hosila- 
lar (tangachalar, soch, jun) bo'lmaydi. Tana temperaturasi 
tashqi muhitga bog'liq, chunki bu hayvonlar sovuqqonlilar 
guruhiga kiradi. 
Dunyoda suvda ham quruqlikda yashovchilar sinfiga 2500 
ga yaqin tur kiradi. Amfibiyalar sinfiga quyidagi 3 ta turkum, 
ya’ni dumlilar (Urodela yoki Caudata), oyoqsizlar (Apoda) va 
dumsizlar (Anupa yoki Ecaudata) kiradi. 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
Dumlilar turkumiga 300—350 ga yaqin tur, oyoqsizlar tur- 
kumiga 60—80 ga yaqin tur va dumsizlar turkumiga 2000—
2100 dan ortiq tur kiradi. 
Mustaqil davlatlar hamdo‘stligida amfibiyalar sinfining dum- 
lilar va dumsizlar turkumlariga 30 dan ortiq tur kiradi. Oyoq- 
sizlar turkumi vakillari MDHda uchramaydi. 
O'zbekistonda amfibiyalar sinfidan faqat dumsizlar turku- 
miga kiruvchi 2 ta tur, ya’ni ko‘l baqasi (Rana ridibunda) va 
yashil qurbaqa (Bufo viridis) uchraydi. 
Laboratoriya mashg‘ulotida 0 ‘zbekistonda tarqalgan am- 
fibiyalar sinfining dumsizlar turkumiga kiruvchi ko‘l baqasi 
va yashil qurbaqaning oilalari va urug‘lari aniqlagichlar aso- 
sida o'rganiladi.