A. N. Samadov, O. S. Jumanov

XVI-BOB. TO‗QIMACHILIK TOVARLARI  
EKSPERTIZASI
 
 
1 6 . 1 .   T o ‗ q i m a c h i l i k   t o l a l a r i   h a q i d a   u m u m i y   t u s h u n c h a  
 
To„qimachilik  tolalari  deb,  chegaralangan  uzunlikdagi,  ingichka 
to„qimachilik buyumlari ishlab chiqarish uchun yaroqli bo„lgan egiluvchan 
jismga  aytiladi.  To„qimachilik  buyumlarining  birlamchi  elementi 
to„qimachilik  tolasi  hisoblanadi.  Tolalar  ko„pincha  kalavalarga 
aylantiriladi  va  ulardan  to„qimachilik  buyumlari  tayyorlanadi.  Mayda 
bo„lakchalarga bo„linmaydigan yakka tolalar (paxta, zig„ir) elementar yoki 
(poliamidli, poliefirli va boshq.) monoiplar deyiladi. Elementar lolalardan 
tuzilgan  ayrim  tolalar  texnik  (zig„ir,  jut)  va  kompleksli  tolalar  (bir  necha 
filament iplardan tuzilgan kimyoviy iplar) deb ataladi. 
Tolalar birlamchi to„qimachilik materiallariga kiradi va to„qimachilik 
tovarlarning  iste‟mol  xususiyatlarini  shakllantiruvchi  asosiy  omillardan 
biri  hisoblanadi.  Shuning  uchun  ularining  asosiy  xususiyatlari  qalinligi, 
ingichkaligi  va  uzunligi,  egiluvchan-buki-luvchanligi,  cho„ziluvchanligi, 
yopishqoqligi, gigroskopikligini bilish muhim ahamiyatga ega. Kalavaning 
qalinligi  tolaning  qalinligiga,  buyumning  qalinligi  esa  kalavaning 
qalinligiga  bog„liq  bo„ladi  hamda  buyumlarning  iste‟mol  xususiyatlariga 
har xil ta‟sir etadi. 
To„qimachilik  buyumlarining  mustahkamligi  tolalarning  mustah-
kamligiga  bog„liq.  Ularning  cho„ziluvchanligi  tashqi  mexanik  ta‟sirlarga 
qarshilik  ko„rsatishini  oshiradi,  ishlatish  paytida  esa  qulayliklaryaratadi. 
Undan  tashqari,  cho„zilgandan  so„ng  yana  joyiga  qaytish  xususiyati 
buyumlarning  xizmat  muddatini  oshiradi.  Buyumlarning  momiqligiga 
tolalarning  egik-bukikligi  va  yopishqoqligi  sabab  bo„ladi.  Ularning 
uzunligi  hamda  ingichkaligi  bir  xil  bo„lsa,  sifatli  tayyor  buyumlar 
tayyorlanadi. 
To„qimachilik  tolalari  yuqorida  ko„rsatilgan  xususiyatlaridan 
tashqari,  yana  boshqa  xususiyatlari  (fizik-mexanik,  kimyoviy-biologik  va 
boshq.)  bilan  ham  ajraladi.  To„qimachilik  buyumlari  ishlab  chiqarishda 

---

232 
 
tuzilishi,  tarkibi  va  xususiyatlari  bo„yicha  har  xil  bo„lgan  tabiiy  hamda 
kimyoviy tolalar ishlatiladi.