A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Laklar.  Turli  qatronlar  va  yog„larning  organik  erituvchi 
moddalardagi  eritmasi  bo„lib  buyumlar  yuzasida  tiniq  hamda  yaltiroq 
parda hosil qilish uchuri foydalaniladi. Xomashyosi bo„yicha to„rt nuruhga 
bo„linadi: 
1. Yog‗li  laklar.  Alkid  va  fenoformaldegid  qatronlari,  kalsiy,  rux 
rezinatlari hamda kanifol efirlarini o„simlik yog„lari bilan birga qizdirib 
uayt-spirt va skipidarda eritib olinadi. Tarkibidagi yog„lar 75% ni tashkil 
qilgan  laklar  seryog„li  lak  deyilib,  yuqori  egiluvchan  va  tashqi  muhit 
ta‟siriga chidamli. Shuning uchun tashqi ishlarda egiluvchan buyumlarni 
laklashda qo„llaniladi. Tarkibida 30% yog„i bo„lgan  laklar karnyog„ lak 
deyliib,  tez  quriydigan  yaltiroq  va  qattiq  parda  hosil  qilganligi  sababli 
mebellarni  laklashda  foydalaniladi.  55%  yog„i  bo„lgan  laklar  esa  pol 
uchun ishlatiladi. 
2. Qatronli  laklar.  Xomashyosi  bo„yicha  yetti  turga  bo„linadi: 
spirtli,  alkid,  mochevino  va  melaminoalkid,  poliefir,  poliakrilat, 
poliuretan hamda epoksid laklari. 
Spirtli  laklar  o„simlik  zararkunandalari  chiqaradigan  qatransimon 
moddani  (shellakni)  yoki  fenoformaldegid  qatronini  etil  spirtida  eritib 

---

189 
 
olinadi.  Mebel,  charm,  musiqa  asboblari,  shishava  metal]  buyumlari 
laklanadi.  Tarkibida  10-25%  qatroni  bo„lgan  laklar  politura  deyilib, 
yog„och buyumlarini laklashda qo„llaniladi. 
Alkid laklari gliftal yoki pentaftal qatronlaridan uayt-spirt va solvent-
naftda  eritib  tayyorlanadi.  Tarkibida  qatroni  ko„proq  laklar  pardasi 
egiluvchan,  qattiq  va  tashqi  muhitga  chidamli  bo„lganligi  sababli  ochiq 
havodagi ishlarda va bo„yoq tayyorlashda hamda qatroni kamroqlari ichki 
ishlarda, jumladan, parket pol uchun qo„llaniladi. 
Mochevino  va  melaminoalkid  laklari  shu  nomli  qatronlarning  uayt-
spirtdagi erirmasidan olinib, tcz qurishi, benzin hamda yog„lash moylariga 
chidamligi  uchun  emal  bo„yog„i  tayyorlashda  ishlatiladi.  Poliefir  laklari 
malein,  metakril  yoki  fumar  kislotalari  va  ikki  atomli  glikol  spirtining 
o„zaro ta‟siri natijasida hosil bo„lgan poliefirmaleinat, poliefirakrilat yoki 
poliefirumarat  qatronlaridan  olinib,  hosil  qiladigan  Pardasi  pishiq  va 
kimyoviy  moddalarga  chidamliligi  tufayli  radiopriyomnik,  televizor 
hamda mebellarni laklashda foydalaniladi.  
Poliakrilat  laklari  shu  nomdagi  qatronlarni  benzol,  aseton  hamda 
dixloretanda  eritib  olinib,  egiluvchan  va  tashqi  muhit  ta‟siriga  chidamli 
parda  hosil  qliganligi  uchun  charmlarni  laklashda  ishlatiladi.  Poliuretan 
laklari  pollizotsianat  bilan  oligoeflrlar.  epoksid  va  alkid  qatronlarining 
o„zaro ta‟siri natijasida hosil bo„lgan poliuretanni toluol, siklogeksanon va 
etilasetatda  eritib  olinib,  yog„och,  plastmassa,  charm  buyumlari  hamda 
linoleumni laklashda qo„llaniladi. 
Epoksid  laklari  difenilolpropan  va  epixlorgidren  aralashmasidan 
natriy  ishqori  ta‟sirida  olingan  qatronni  glikol  efiri,  aromatik 
uglevodorodlar, ketonlar hamda spirtlarda eritib olinib, metall buyumlarini 
zanglashdan saqlash uchun ishlatiladi. 
3. Nitrolaklar.  Sellulozaga  azot  kislotasi  ta‟sirida  olingan 
nitrosellulozani (kollaksilinni) aseton, etil, butil, amilasetatlarning birida 
eritib  olinib,  tez  quriydigan,  qattiq,  pishiq  va  suv  hamd;i  benzinga 
chidamliligi  uchun  avtomashina,  mebel,  charm  hamda  kleyonkalarni 
laklashda foydalaniladi. 
4. Asfaltobitum laklari. Bitum va ko„mir qatronini benzin, skipidar 

---

190 
 
yoki  solven-naftda  eritib  olinadi.  Boshqa  laklardan  yaltiroq  qoraligi  va 
kimyoviy  moddalarga  chidamliligi  bilan  farq  qiladi.  Qora  mctallarni 
zanglashdan,  yog„ochlarni  chirishdan  saqlash  uchun  ishlatiladi. 
Qizdirilgan  o„simlik  yog„lari  va  anifolda  eritilgan  turi  velosiped, 
avtomashina qismlarini lakiashda foydalaniladi.