A. N. Samadov, O. S. Jumanov

 
1 2 . 5 .   K i r   y u v i s h   v o s i t a l a r i  
 
Bu tovarlarga xo„jalik sovuni va sintetik kir yuvish vositalari kiradi. 
Xo„jalik  sovuni  respublikamizning  Andijon,  Kattaqo„rg„on,  Kogon, 
Farg„ona va Qo„qon yog„-moy kombinatlari hamda Denov sovun zavodida 
ishlab  chiqarilmoqda.  Sintetik  kir  yuvish  vositalari  Namangan  kimyo 
zavodi va Toshkent yog„-moy kombinatida ishlab chiqarilyapti. 
Xo„jalik  sovunlari  tarkibida  odatda  60%  yoki  72%  yog„  kislotalari 
bo„ladi.  Bu  sovunlar  organik  moddalardan  olinganligi  sababli  yuvindilari 
mikroblar  ta‟sirida  parchalanib,  tashqi  muhitni  ifloslamaydi.  Ular 
ozuqabop  xomashyodan  tayyorlanib  tarkibidagi  natriy  suvda  ishqor  hosil 
qilganligi  uchun  tabiiy  ipak,  jun  va  lavsandan  tikilgan  kiyimlarga  salbiy 
ta‟sir  ko„rsatadi.  Bundan  tashqari,  suvdagi  kalsiy  va  magniy  karbonatlari 
bilan  yopishqoq  tuz  hosil  bo„lmasligi  uchun  kir  yuvishda  suvni  natriy 
karbonati (soda) bilan yumshatishni talab qiladi. 
Sintetik  kir  yuvish  vositalari  (SKYUV)  ishlatilishi  bo„yicha  uch 
guruhga bo„linadi: 
1. Paxta  va  zig„ir  gazlamalaridan  tikilgan  kiyimlarni  yuvish  uchun 
ishlatiladigan.  Tarkibi  kirni  kiyimdan  ajrata  oladigan  alkilarilsulfonat 
CH
3
(CH
2
)nCHOSO
3
Na  (20%),  yog„li  kirlarni  parchalay  oladigan  natriy 

---

193 
 
tripolifosfati  Na
5
P
3
O
10
  (40%),  suv  tarkibidagi  kalsiy  va  magniy 
karbonatlarini  eriydigan  choy  sodasiga  NaHCO
3
  aylantirib,  uni 
yumshatuvchi  kir  yuvish  sodasi  NaCO
3
  (25%)  va  oqartiruvchi  natriy 
perboratidan (15%) iborat. 
2. Ipak  va  jun  gazlamalari  uchun  qo„llanadigan.  Tarkibi  kirni 
kiyimdan  ajrata  oladigan  alkilsulfat  ROSO
3
Na  (33%),  suvni  ishqor  hosil 
qilmay yumshatadigan natriy sulfati Na
2
SO
4
 (50%), qolgani kirni kiyimga 
qayta  yopishishiga  to„sqinlik  qiluvchi  karboksimetilselluloza  va 
alkilolamiddan iborat. 
3. Universal. 
Tarkibida 
20% 
 
natriy 
alkilbenzolsulfonati 
C
8
H
17
C
6
H
3
SO
3
Na,  40%  natriy  tripolifosfati,  25%  natriy  sulfati,  biroz 
karboksil  metilselluloza  va  boshqa  moddalar  bo„ladi.  Sintetik 
gazlamalarda  hosil  bo„ladigan  statik  elektr  zaryadlarini  yo„qotish  va 
avtomatik  kir  yuvish  mashinalari  uchun  ko„pikni  kamaylirishda  kerakli 
moddalar qo„shilishi mumkin.