Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

Ziddiyatlarning turlari.
Ziddiyatlarning butun rang-barangligi turli asoslarga
ko‘ra tasniflanadi. Xususan, 1) namoyon bo‘lish shakliga ko‘ra – ichki va tashqi
ziddiyatlar; 2) rivojlanishdagi roliga ko‘ra – asosiy va ikkinchi darajali ziddiyatlar; 3)
vujudga kelish xususiyatiga ko‘ra – zaruriy va tasodifiy ziddiyatlar; 4) jamiyatdagi
tipiga ko‘ra – antagonistik va noantagonistik ziddiyatlar farqlanadi. Asosiy
ziddiyatlar strukturaning qarama-qarshi tomonlari o‘rtasida, ikkinchi darajali
ziddiyatlar esa – bog‘lovchi bo‘g‘inlar o‘rtasida yuzaga keladi. Asosiy ziddiyatlar
sifatli, muhim va zarurdir. Asosiy ziddiyatlarsiz predmet, uning sifat jihatidan
muayyanligi va yaxlitligi mavjud bo‘lmaydi. Ikkinchi darajali ziddiyatlar tasodifiy
xususiyat kasb etadi, ularning borligi yoki yo‘qligi predmetning sifatini
o‘zgartirmaydi. Muhim ziddiyatlar – bir lahzalik ziddiyatlardir: ular ichki yoki tashqi,
asosiy yoki ikkinchi darajali bo‘lishi mumkin. Masalan, inson hayoti qil ustida
turadigan avtomobil halokati yuz bergan paytda barcha ichki ziddiyatlar (psixologik
konfliktlar, stresslar va fiziologik patologiyalar) ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.
Borliqning ichdan ziddiyatliligi – ob’ektiv hodisa, tabiat va jamiyatning asosiy
va umumiy xossasidir. Har bir inson hayotiga kelsak, u ziddiyatlar bilan har kuni
to‘qnash keladi, qarorlar qabul qiladi, baholar beradi, o‘z qilmishlaridan pushaymon
bo‘ladi, ko‘pincha yo‘l qo‘ygan xatolaridan afsus chekadi. Har qanday voqea,
vaziyat, taxminning ichki ziddiyatlarini ko‘rib, o‘zi qabul qilayotgan qarorlarning
ijobiy va salbiy tomonlarini taroziga sola bilish tafakkurning etuklik belgisidir. 
Dialektika tizimida bu qonunning markaziy o‘rni nima bilan belgilanadi?
Birinchidan, bu qonun har qanday harakat va rivojlanish manbaini yoritadi, ya’ni
rivojlanish nazariyasining eng muhim savollariga javob beradi. Ikkinchidan, bu

---

qonun dialektikaning qolgan barcha qonunlari va kategoriyalarining asosi
hisoblanadi. Ko‘rsatilgan qonunlar va kategoriyalarning har birida biz birlik va
kurash munosabati bilan bog‘liq bo‘lgan qarama-qarshiliklarga duch kelamiz.
Uchinchidan, dialektik ziddiyatlilik qonuni yagonani tafakkurda ikkilantirish va
uning qarama-qarshiliklarini ularning tahlilini sintez bilan birlashtirish orqali
o‘rganishni talab qilib, bilish dialektik metodining bosh mazmunini belgilaydi. 
Rivojlanish manbaini yorituvchi dialektik ziddiyatlilik qonunidan farqli
o‘laroq,