Мавзу: Фалсафа фанининг предмети, ма=сади, вазифалари ва муаммолари

barqaror va umumiy aloqasi.

---

SHuningdek,
«qonuniyat»
tushunchasi ham ishlatiladi. Qonuniyat qonunga
qaraganda kengroq tushunchadir. Qonun muayyan sharoitda o‘zini qat’iy va muqarrar
tarzda namoyon etsa, qonuniyat bir qancha qonunlarning o‘zaro aloqasi, o‘zaro ta’siri
sifatida namoyon bo‘ladi. Masalan, ijtimoiy hodisalarni tahlil qilish chog‘ida qiymat
qonuni yoki ishlab chiqarish munosabatlari rivojlanishining muayyan darajasiga
ishlab chiqarish kuchlarining muvofiqligi qonunining aniq ko‘rinishlari haqida ham,
ob’ektiv qonuniyat sifatidagi jamiyatning faol rivojlanishi haqida ham gapirish
mumkin. 
Qonunlar har xil bo‘ladi. Xususan, asosiy va ikkinchi darajali, dinamik va
statik qonunlar, tabiat va jamiyat qonunlari, maxsus va umumiy qonunlar farqlanadi.
Borliq qonunlari haqidagi ta’limot sifatidagi dialektikani umumiy (universal)
qonunlar qiziqtiradi, chunki ular, birinchidan, faoliyatning barcha sohalariga xos,
ya’ni tabiat, jamiyat va bilishda amal qiladi; ikkinchidan, harakat va rivojlanishning
teran asoslarini yoritib beradi, aniqroq aytganda, rivojlanish nima uchun, qay tarzda,
qaysi yo‘nalishda yuz beradi, degan muhim savollarga izchil javob beradi.
Dialektika borliqning umumiy qonunlari haqidagi ta’limot sifatida ob’ektiv
dunyo tinimsiz harakatda, o‘zgarishda va rivojlanishda bo‘lishidan kelib chiqadi.
Dialektikaning bu qoidasi uning ikkinchi tamoyili – rivojlanish tamoyilida qayd
etiladi. Ammo rivojlanishni ko‘rish va uning mavjudligini tan olishning o‘zi kifoya
qilmaydi. «Rivojlanish» tushunchasining mohiyat va mazmuni haqida aniq tasavvur
hosil qilish talab etiladi. 
Rivojlanish nima? Bu tushuncha falsafada qanday talqin qilinadi?
«Rivojlanish»
tushunchasiga u boshqa ma’lum tushunchalar – «o‘zgarish» va
«harakat» bilan o‘zaro nisbatlash yo‘li bilan ta’rif berish mumkin. O‘zgarish – bu
narsalar, hodisalarning bir holatdan boshqa holatga o‘tishi. U «barqarorlik»ka zid va
aniq yo‘nalishli – progressiv yoki regressiv xususiyat kasb etadi. Progress yoki
taraqqiyot – materiya tuzilishining quyi shakllaridan oliy shakllariga, soddadan
murakkabga o‘tish. Bunga teskari yo‘nalishda yuz beruvchi jarayon regress deb
ataladi.
Rivojlanishni harakat fenomenidan quyidagi jihatlar yordamida farqlash
mumkin: 1) vaqtda aniq yo‘nalishga egalik – o‘tmishdan hozirgi davr orqali
kelajakka qaratilganlik; 2) jarayonning ortga qaytmasligi, ya’ni o‘zgaruvchi real
narsalar, hodisalar o‘z individual jihatlarida betakrordir; 3) rivojlanish jarayonida
yangi, ya’ni ilgari mavjud bo‘lmagan narsaning paydo bo‘lishi; 4) rivojlanishning
qonuniy xususiyati, u muayyan qonunlarga bo‘ysunishi.
Rivojlanishning dialektik konsepsiyasi quyidagi jihatlarga alohida e’tiborni
qaratadi: