Gaz kondensat yonilg’ilar, spirtlar va vodorod Spirtlar

Gaz kondensatlari. 
Gaz konlaridan olinadigan gaz yonilg‘ilari tarkibida 
uglevodorodlarning ancha og‘ir fraksiyalari ko‘pincha mavjud bo‘ladi, ular gaz bosimi 

---

ortganida va harorati pasayganida, oson suyuqlanadi. 
Gaz kondensatlari 
deb atalmish 
ushbu fraksiyalar neftdan olingan standart suyuq yonilg‘ilar o‘rnida, mazkur yonilg‘ilar 
kamyob bo‘lganida, yoki iqtisodiy mulohazalarga ko‘ra, ishlatilatilishi mumkin. 
Respublikamiz hududidagi gaz konlaridan olinadigan 1 m
3
gazning tarkibidan 15–170 sm
3
suyuq gaz kondensatlari olinadi.
Albatta, gaz kondensatlarini dvigatellar konstruksiyasini deyar li qayta o‘zgartirmagan 
holda qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Gaz kondensatlarining muhim tomoni – ishlab 
chiqarishning arzonligi, saqlanganida xossalarining o‘zgarmasligi, xususiyatlar va 
tarkibining doimiyligidadir. Turli konlardan olinadigan gaz kondensatlarining tarkibida 
uchqun bilan yondiraladigan dvigatellar talablariga javob beradigan yengil gaz 
kondensatlari va dizellarda qo‘llash mumkin bo‘lgan og‘ir gaz kondensatlari mavjud 
bo‘ladi. Markaziy Osiyo hududiga mansub bo‘lgan bu ikki turkum gaz kondensatlarining 
ba’zi bir xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Ikkala turkum uchun umumiy jihatlar shuki, gaz 
kondensatlari tarkibida cheksiz birikmalar mavjud emas va ular aromatik, naften hamda 
parafinli uglevodorodlardan tarkib topgan.
Yengil gaz kondensatlari 
Muborak, Gazli, Uchqir va boshqa konlardan olinadi. Ular 
benzinlarga nisbatan past haroratda qaynay boshlaydi, bu esa, o‘z navbatida, dvigatel 
ta’minlash tizimida bug‘ tiqinlari paydo bo‘lishiga moyillikni kuchaytiradi. Biroq maxsus 
tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy dvigatellarning ta’minlash tizimida bug‘ tiqinlari 
hosil bo‘ladigan harorat avtomobillarning respublikamiz hududi sharoitlarida ishlaganida 
yuzaga keluvchi odatdagi qiymatidan biroz yuqori bo‘lar ekan.
Gaz kondensatlari uncha yuqori bo‘lmagan antidetonatsion xususiyatlarga ega bo‘lib, 
ularning oktan soni 54–58 oralig‘ida bo‘lad i. Biroq tetraetilqo‘rg‘oshin qo‘shish hisobiga 
gaz kondens atlarining oktan sonini o‘rta sifatli benzinlarning oktan soniga tengl ashtirish 
mumkin. Gaz kondensatlarini yuqori oktanli benzinlar bilan aralashtirib, ularning 
detonatsiyaga chidamliligini zamonaviy dvigatellar talab qiladigan darajagacha oshirish 
mumkin. Bu holda gaz kondensatlaridan foydalanish sof benzinga bo‘lgan talabni 50–60 
foizga kamaytiradi.
Gaz kondensatlarining qovushoqligi benzinlarning qovushoqligiga yaqin bo‘lganligi 
uchun dvigatelning ta’minlash tizimiga konstruktiv jihatdan o‘zgartirish kiritish talab 
qilinmaydi. Maxsus tajribalar yengil gaz kondensatlarining yetarli darajada barqaror
ekanligini hamda ularni saqlash paytida isroflar (bug‘lanish tufayli) yuqori emasligini 
ko‘rsatadi.
4,3- jadvalda yengil gaz kondensatlarining ba’zi xossalari keltirilgan.