Gaz kondensat yonilg’ilar, spirtlar va vodorod Spirtlar

---

 
Gaz kondensat yonilg’ilar, spirtlar va vodorod 
Spirtlar. 
Keyingi yillarda neft yonilg‘ilari o‘rnida metanol (metil spirti) va etanol (etil 
spirti)ni ishlatish ommaviylashmoqda. Chunki bir xil harorat va bosimda metanol bilan 
hosil qilingan ishchi aralashma benzinli ishchi aralashma bilan teng yonish haroratiga ega, 
undan tashqari, metanol-havo aralashmasi zichroq va foydali ish koeffitsiyenti ancha 
yuqori. Sof metanolning oktan soni 112 ga teng (tadqiqot usuli bilan), bu esa dvigatelning 
siqish darajasini 14 gacha ko‘tarib, dvigatelning samarali quvvatini 20 foizgacha oshirish 
mumrtinligini ko‘rsatadi.
Metil va etil spirtlarining oktan sonlari yuqoriligiga qaramasdan setan sonlari past, 
shuning uchun ularning uchqun bilan yondiriladigan dvigatellarda ishlatilishi foydalidir. 
Ammo ma’lum sharoitlarda ularni dizel yonilg‘isi qo‘shib aralashtirib, dizel dvigatellarida 
ham ishlatish mumkin.
Spirtlarni yonilg‘i sifatida keng ko‘lamda ishlatishni cheklayotgan omillardan biri ularning 
korrozion aktivligi bo‘lib, yonilg‘i ta’minlash tizimi detallariga ta’sir ko‘rsatadi; spirtlar 
qo‘rg‘oshinga aktiv ta’sir etib, amorf birikmalar hosil qiladi, ular yonilg‘i filtrlari va 
karburator jiklorlarini berkitib qo‘yadi; ko‘pchilik qistirma materiallari spirt ta’sirida 
shishib ketadi; yonish issiqligi pastligi tufayli ular uchun yonilg‘i baklari hajmi ikki marta 
kattalashishi kerak.
95 
Karburatorli dvigatellarni ko‘plab ishlab chiqish va foydalanish davom etayotgan bir 
paytda neft yonilg‘isini tejashning dastlabki tadbiri sifatida benzin-spirt aralashmalarini 
qo‘llash maqsadga muvofiq. Oz miqdorda (metanoldan 5 foizgacha va etanoldan 10 
foizgacha) spirt qo‘shilganida, dvigatelga hech qanday o‘zgartirishlar kiritishga zarurat 
bo‘lmaydi hamda bunda ish ko‘rsatkichlari sezilarli o‘zgarmaydi. Suvli spirtlardan 
foydalanilganida yonilg‘i aralashmalarini turg‘unlashtirish maqsadida ularga 2 foizgacha 
miqdorda izobutil spirti qo‘shiladi. Bularning hammasi benzinni 3–5 foiz tejashga imkon 
beradi.
Benzinga ko‘p miqdorda spirtlar (metanolni 15 foizgacha, etanolni 20 foizgacha) qo‘shish 
aralashma hosil qilish va kiritish tizimlarini ma’lum darajada o‘zgartirishni talab qiladi, 
dvigateln ing ish ko‘rsatkichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Sof holdagi spirtlar dizellarda foydalanishga unchalik yaramaydi, chunki ularning setan 
soni kichik (metanolniki 3–4 ga, etanolniki 6–8 ga teng) va bug‘lanuvchanligi yuqori 
bo‘ladi. Bu hol katta va o‘rtacha yuklanishlarda dvigatelning taqillab ishlashiga olib 
keladi.
Dizel yonilg‘isi o‘rniga spirt ishlatilganida, detallarda lok, qurum va koks hosil bo‘lishi 
kamayadi, natijada moy toza ishlaydi hamda yeyilish kamayadi. Shu bilan birga, spirtlar 
oksidlanganida, oraliq kislotalar va tuzlar yuzaga kelib, ular detallarning yeyilishi hamda 
korroziyalanishini jadallashtiradi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish maqsadida AQSH, 
Braziliya, Germaniya, Shvetsiya kabi mamlakatlarda faol ishlar olib borilmoqda.