Gaz kondensat yonilg’ilar, spirtlar va vodorod Spirtlar

Og‘ir gaz kondensatlarining xossalari
Topilgan 
joyi
Setan 
soni
Friksion tarkib uchun haydash 
harorati, 
°
C
Qovu-
shoqligi,
10
6
 m
3
/s
Zichligi, 
kg/dm
3
qaynash 
boshlan. 
10%
50%
90%
qay-
nash 
oxiri
Shoxpaxli
50,5
79
139
208
277
314
2,29
0,712
Achak
34–42
103
122
151
242
292
1,16
0,77
Karim
65
50
94
149
257
313
0. 85
0,76
Shatlik
53
111
150
201
308
350
1,74
0,773
Qora-Chop
65
58
108
185
335
353
0,71
0,759
Qator gaz konlaridan olinadigan gaz kondensatlari tarkibida eng zararli modda – 
oltingugurt bo‘ladi. Ba’zi hollarda uning miqdori 3 foizgacha yetadi va bu gaz 
kondensatlarini dvigatellarda yonilg‘i sifatida ishlatishni cheklab qo‘yadi. Gaz 
kondensatlari tarkibidagi oltingugurtni kamaytirish uchun maxsus texnologiya qo‘llash 
talab etiladi, bu esa gaz kondensatlari ishlab chiqarishni qimmatlashtiradi. Biroq 
respublikamizda ishlab chiqariladigan gaz kondensatlarining tannarxi dvigatellarda 
qo‘llaniladigan standart yonilg‘ilar tannarxidan bir necha marta arzonga tushadi.

---

Vodorod yonilg‘ilar. 
Vodorod dvigatellar uchun katta istiqbolga ega bo‘lgan yonilg‘i 
turidir. Chunki u bitmas-tuganmas xomashyo bazasiga ega, yonish issiqligi juda yuqori 
(uning yonish issiqligi 118 045 kJ/kg ni tashkil etadi), yonish natijasida o‘zidan zaharli 
moddalar (azotdan tashqari) chiqarmaydi va moyning xossalarini yomonlashtirmaydi.
99 
Vodorodning diffuziyalanish koeffitsiyenti yuqoriligi yonilg‘i silindrga har qanday usulda 
uzatilganida ham bir jinsli aralashma hosil qilish, dvigatelning barcha ish rejimlarida uni 
silindrlarga bir tekis taqsimlash imkonini beradi. Vodorod yonganida lok, so‘xta va koks 
hosil bo‘lmaydi, bu esa dvigatel detallarining yeyilishi va xizmat muddati nuqtayi 
nazaridan maqbuldir. Ammo vodorod zichligining kamligi tufayli uning hajmiy energiya 
sig‘imi nisbatan pastdir. Vodorodli yonuvchi aralashmaning yonishi benzin-havo 
aralashmasining yonish tezligidan 6 barobar tez amalga oshadi. Vodorodning havo bilan 1 
: 10 nisbatdagi ishchi aralashmasi nisbatan samarali hisoblanadi. Vodorod vodorodli 
aralashmaning quyi alangalanish chegarasining kichikligi (vodorod va havo nisbati 1 : 25) 
va alangalanish energiyasining juda kamligi (benzinga nisbatan 12–14 barobar kam) bilan 
ajralib turadi. Vodorodning bu xususiyatlari ishchi aralashmaning kiritish o‘tkazgichlarida 
chaqnash hosil bo‘lishi, silindrlardagi ishchi aralashmaning belgilangan paytdan avval 
alangalanishi, yonish jarayonining shiddatli bo‘lishi, detonatsiya kabi holatlarni keltirib 
chiqaradi. Bu holatlar natijasida karburatorli dvigateldagi ish jarayoni buziladi. Bundan 
tashqari, vodorodni saqlash va avtomobilga joylashtirish masalasi yechilishi lozim bo‘lgan 
muammolardandir. Masalan, ma’lum zaxira yo‘lini bosib o‘tishga yetarli bo‘lgan 
miqdordagi yonilg‘ini (benzin yoki dizel yonilg‘isi) saqlash uchun yonilg‘i bakining 
massasi 13–15 kg bo‘lsa, shuncha yo‘l yurish uchun mo‘ljallangan siqilgan vodorodni 
saqlash uchun idish tizimining massasi 1300–1400 kg bo‘lishi lozim.
Shu sabablar tufayli vodorodga uzoq kelajakda neftdan olingan suyuq yonilg‘ining o‘rnini 
bosuvchi material sifatida qaraladi. Hozirgi vaqtda vodoroddan suyuq yonilg‘i sarfini 
kamaytirish uchun qo‘shilma sifatida foydalanish ustida ish olib borilmoqda.