O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

 
ehtimol) borliq deyiladi. 
Tabiiy va ijtimoiy borliq.
 
Tabiiy borliq deganda odatda atrofimizdagi jismoniy 
narsalar (jismlar), jarayonlar, tabiatning holatlari nazarda tutiladi. Tabiiy borliq ikki 
qismga ajraladi: birinchisi azaliy tabiiy borliq, ya’ni tabiatning tabiiy borlig’i. U 
insondan ilgari insonning ishtirokisiz mavjud bo’lgan. Buni 
birlamchi tabiat
 
deb ham 
atashadi; ikkinchisi inson ishtiroki bilan vujudga kelgan narsalar (jismlar), hodisa va 
jarayonlarni o’z ichiga oluvchi xosilaviy tabiiy borliq. Uni 
ikkilamchi tabiat
 
deb ham 
atash mumkin. 
Ikkilamchi tabiat doirasida borliqning quyidagi ko’rinishlarini kuzatish mumkin: 
-
inson borlig’i insonning narsalar dunyosidagi borlig’i va maxsus insoniy 
borliqdan iborat; 
-
ma’naviy borliq individuallashgan va ob’ektivlashgan (individuallikdan 
tashqaridagi) ma’naviy borliqdan iborat; 
-
sotsial borliq ayrim odamning jamiyatdagi va tarix jarayonidagi borlig’i hamda 
jamiyatning borlig’i ijtimoiy borliq. 
Olamda nimaiki mavjud bo’lsa, ularning hammasi birgalikda keng ma’noda 
«
yaxlit dunyo»ni
 
tashkil etadi va uni ba’zan 
«haqiqiy borliq»
 
deb ham atashadi. 
Forobiy barcha mavjud narsalarning yig’indisi dunyoni tashkil qiladi, «hamma 
narsaning umumiy jinsi olamdir» va «olamdan tashqarida hech nima yo’qdir» deb 
hisoblagan. Yaxlit holda butun dunyoning asosida nima yotadi? Bu savolga javob 
berishda faylasuflar turli xil konsepsiyalarda fikr yuritishadi. Bu joyda asosan uch xil 

---

102 
muhim konsepsiyani ko’rsatish mumkin. Ularga 
monistik, dualistik
 
va 
plyuralistik