O’zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti turdali toshmirzayevich malikov

sotsiologiya
fani bilan uch tarkibiy qism orqali 
boglanadi: birinchidan, ijtimoiy voqea va xodisalar xamda jarayonlarning 
uslubiy asosi xisoblangan 
umumsotsiologiya nazariyasi
estetikaning
 
xam 
ilmiy-nazariy asosi bo’lib xizmat qiladi; ikkinchidan, sotsiologiya 
ijtimoiy 
voqea-xodisalarning xususiy, aloxida, nisbiy mustaqil sohalari
(siyosat, 
davlatlar, millatlar, san’at turlari va kurinishlari)ni kamrab olgan xolda 
"estetika va badiiy ijod jarayonlarining ayrim jabxalari bilan uzviy 
bog’liqlikda namoyon buladi; uchinchidan, anik sotsiolopik tadqiqotlar 
orkali olinadigan dastlabki 
ijtimoiy axborotlar
(ma’lumot — bilimlar) 
estetik va badiiy faoliyat jarayonlarini xam qamrab oladi. 
Shunday qilib, estetika sotsiologiyaning barcha bilim darajalari bilan u 
yoki bu kurinishlarda uzaro aloqadorlikda bo’lib, bu aloqadorlik xilma-xil 
yo’nalishlarda namoyon bo’ladi. Masalan, estetika umumsotsiologik 
nazariyaga tayangan xolla uzining goyaviy-mafkuraviy, ijtimoiy-siyosiy, 

---

380 
ma’naviy-axloqiy yunalishlari va maksadlarini shakllantiradi. Sotsiologiya 
san’at bilan jamiyat urtasidagi turli-tuman aloqalarni tadbiq etadi. Lekin 
san’at sotsiologiyasi estetykaning sotsiologik muammolari bilan tula 
kushilib ketmaydi. Chunki, san’at sotsiologiyasi bilan estetykaning 
sotsiologik muammolari urtasida katta farq bor. Estetika nafaqat san’at, 
balki vokelikni estetik о‘zlashtirishning barcha shakllariga taalluqli
 
bо‘lgan
sotsiologik masalalar yechimi bilan xam shugullanadi. Yana bir farq 
shuki, estetik muljal xamisha san’atning xususiyatlarini ochishga karatilgan 
buladi. San’at sotsiologiyasining asosiy vazifasi esa umumsotsiologik 
qonunlarning 
san’at soxasida amal qilishidir. Shuningdek, san’at 
sotsiologiyasining tushuncha vositalari
 
xam ugziga xosdir. Masalan, 
«jamiyatning badiiy xayoti» tushunchasi sof estetikadan kura kuprok 
sotsiologiyaga taalluklidir. Estetykaning sotsiologik muammolari bilan 
sotsiologiya fanining ayrim soxalari urtasidagi farq va chegaralar shartli 
bo’lib, san’atning ijtimoiy xususiyatlarini tadkik qilishda mazkur farqlar va 
chegaralar yо‘qolib ketishi mumkin. 
Sotsiologiya
bilan 
estetika
fanining uzviy bog’liqligi bush vakt tizimida 
san’atning urni shaxsning estetik madaniyati bilan mexnat faoliyati 
о‘rtasidagi aloqadorlikka taallukli boltan ma’lumot va axborotlarni jamlash 
va ilmiy qayta ishlab chiqishda yaqqol ko’zga tashlanadi. 
Estetika
fani 
ruxiyashunoslik
(psixologiya) fani bilan xam chambarchas 
bog‘lik. Buni estetika tafakkur taraqqiyotining barcha bosqichlarida 
kuzatamiz. 
Bu 
yaqinlikning 
asosi 
shundaki, 
voqelikka 
estetik 
munosabatning barcha tomonlari estetik did yoki estetik xis-tuyg‘u, badiiy 
ijod yoki badiiy idrok qilish jarayonlarining-xammasi ruxiyat mezoni bilan 
о‘lchanadi. Chunki, estetika u yoki bu darajada insonning ruxiy, xis-tuygu 
xolatini ifodalaydi. 
Ruxiyashunoslik
fani estetik munosabatlarning barcha tomonlarini, 
jumladan, badiiy ijod va idrok jarayonlarini amaliy va nazariy jixatdan 
tadkik etadi. Ayni maxalda estetika fani inson ruxiy xayotining eng 

---

381 
murakkab va nozik tomrnlarini kamrab oladi. Estetikaning tarkibiy 
qismlaryni 
ruxiyatshunoslik
fanining erishgan yutuklari va xulosalaridan 
keng foydalanmasdan turib tasavvur etib bo’lmaydi. Ayni paytda shuni xam 
unutmaslik kerakki, san’atning uziga xos xususiyatlarini urganishda 
ruxiyashunoslik fanining axamiyati kanchalik katta bulmasin, u xech vakt 
estetika fanining urnini bosa olmaydi. Zero, o’tmishda va xozirda voqelikka 
estetik munosabatning butun bir soxasiga ruxiyashunoslik akidalarini bosh 
mezon qilib olib, estetikani mustaqil fan sifatida chetga surib qo’yishga 
moyillik seziladi.