Psixologiy asi

357

---

2 0 .2 . P s ix o fa r m a k o te r a p iy a
Psixogen b uzilish larn i farm ak o lo g ik d o rila rn i ish latib davolash 
psixofarmakoterapiya deyiladi. Psixoterapiya va gipnoterapiyaning ta ’sirini 
kuchaytirish uchun turli psixotrop dorilardan keng foydalaniladi.
Psixotrop dorilar psixogen buzilishlarni b a rta ra f qilibgina qolmay, 
balki organizmda kechadigan vegetativ jarayonlar, qon aylanishi hamda 
yurak va nafas olish faoliyatiga ham ijobiy t a ’sir ko'rsatadi. Shuningdek, 
bu d orilar gastrointestinal, urologik va jinsiy buzilishlarga ham ijobiy 
t a ’sir k o 'r s a ta d i. D em ak, fu n k sio n al b u zilish larn i dav o lash uchun 
ish latilad ig an p six o tro p d o rila r b u tu n b ir organizm ning fao liyatini 
yaxshilaydi. Shuning uchun ham psixotrop d orilar turli xil funksional 
buzilishlarni davolashda keng qo 'llan iladi. F a q a t ularning dozalarini 
ehtiyotkorlik bilan aniqlab, bemorlarga tavsiya qilish zarur.
B a’zan bitta simptomni yo'qotish yoki uning belgjlarini kamaytirish 
uchun bir qancha davolash usullarini qo'llashga to 'g 'ri keladi. M asalan, 
og'riqni qoidirish uchun ishlatiladigan vositalar 41-rasmda keltirilgan.
41-rasm. Og'riqni qoidirish uchun qo‘llani)adigan vositalar va usullar.
358

---

P sixotrop d o rilarg a nim alar kiradi? T u rli k asalliklarda psixogen 
buzilishlarni d av olashd a ishlatiladigan va ruhiy ja ra y o n la rg a ta ’sir 
qiluvchi d o riv o r m o d d a la rg a psixotrop d o rilar deyiladi. D a stla b k i 
psixotrop dorilar X X asrning 50-yillarida ishlab chiqarila boshlangan. 
Ungacha bu toifadagi dorilar ju d a kam b o 'lib , b o ‘rlarining ham t a ’sir 
kuchi past bo'lgan. U davrda kofein, korazol, brom va valerian vositalari 
keng q o ‘llanilgan.
1957-yili d a stla b k i a n tid e p re ssan t (im ip ram in ) k a sh f qilindi va 
psixonevrologik sin d ro m larn i d av o lash d a keng q o ‘ liana boshlandi. 
K eyinchalik, y a’ni 70-yillarning boshida piratsetam k ashf qilindi. Bu 
dastlabki nootrop dori psixotrop dorilar tarkibiga kiritildi va uning ruhiy 
funksiyalarga ijobiy t a ’siri aniqlandi. Shunday qilib, farmakologiyaning 
katta bir b o ‘limi yaratildi va unga psixofarmakologiya deb nom berildi.
1966-yili Jahon so g 'liq n i saqlash tashkiloti psixotrop dorilarning 
quyidagi tasnifini taklif qildi:
a) antidepressantlar;
b) neyroleptiklar;
d) trankvilizatorlar;
e) sedativ dorilar;