Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Уран - қўрғошин усули 
магматик жинсларнинг ѐшини ва 
метаморфизм 
жараѐнлари 
кечган 
вақтни 
аниқлашда 
муваффақиятли қўлланилади. Бу усул ѐрдамида ѐшни аниқлаш 
учун одатда циркондан - радиологик ѐш аниқлаш учун энг қулай 
бўлган жуда барқарор минералдан фойдаланилади (37-расм). У 
термик, кимѐвий ва механик таъсирга бардошли бўлиб, нураш ва 
седиментация жараѐнларида сақланиб қолади. У ҳатто юқори 
метаморфизм босқичида ҳам чидамли. Цирконда U-Pb «хотира» 

---

127 
- кристаллнинг дастлаб ҳосил бўлиш ва кейинги қайта ўзгариш 
вақтлари қайд қилинади. 
U-Pb усулнинг энг 
катта ютуқ томони бўлиб 
цирконда 
радиоактив 
парчаланишнинг 
турли 
константаларига эга бўл-
ган учта ўзаро боғлиқ 
изотоп системасининг (
238
U 
206
Pb; 
235
U 
207
Pb; 
232
Th 
208
Pb) 
мавжулигидир. Бу эса битта 
таҳлилда 
U 
ва 
РЬ 
нисбатида 
системанинг 
ѐпиқлиги 
ҳақидаги 
тахминни 
уч 
марта 
текшириб кўришга имкон 
беради. Чунки турли изотопли системалар учун ташқи таъсир 
бир хил бўлиши мумкин эмас. Ёшни аниқлашда бир-бирига 
боғлиқ бўлмаган таҳлиллардан олинган натижаларнинг мос 
келиши - бу минералдаги системанинг ѐпиқлигидан далолат 
беради. 
Циркон кристаллизация вақтида одатда U
4+
ва Th
4+
нинг анча 
миқдорини, аммо қўрғошинни кам қўшиб олади, шунинг учун ҳам 
мутлақ ѐшни аниқлаш учун уран-қўрғошин ва торий-қўрғошин 
усуллари жуда маъқул ҳисобланади. 
Ураннинг жуда узоқ яримпарчаланиш даврига эга радиоактив 
изотоплари 
238
U, 
236
U ва 
232
Th қўрғошиннинг 
205
Pb, 
207
Pb, 
209
Pb 
изотопларига айланади. 
Ёпиқ системада умумий парчаланиш вақтидан сўнг дастлабки 
238
U, 
236
U ва 
232
Th билан улардан ҳосил бўлган оралиқ изотоплар 
орасида секуляр тенглик ўрнатилади. 
Демак, бу нисбатлар ѐрдамида ҳисоблаб чиқарилган ѐшнинг 
яқин қийматлари U-Pb системанинг ѐпиқлик мезони бўлиб 
саналади ва объектнинг ѐшини аниқлашда уч қийматнинг 
ўртачаси бўйича баҳолашга имкон беради. Назорат учун бошқа 
изотоп нисбатлардан ҳам фойдаланиш мумкин. 
U-Pb усули ѐрдамида ѐшни аниқлаш натижалари одатда 
объект ѐшининг мос қийматлари эгри чизиғи графиги - 
конкордиядан 
фойдаланилади (38-расм). Диаграмма 
201
Рb/
238
U,