Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

Литостратиграфик усул
 
кесмани тоғ жинсларининг 
таркиби, структуравий ва текстуравий хусусиятлари бўйича 
қатламлар ва уларнинг мажмуаларига табақалашга ва турли 
жойларда тузилган стратиграфик кесмаларни ўзаро таққослашга 
асосланган. Бир хил литологик тавсифга эга бўлган қатламлар ва 
қатламлар мажмуалари ва турли кесмалардаги ўхшаш кетма-
кетлиги, уларнинг бир хил ѐшдалигини тахмин қилишга имкон 
беради. Литолостратиграфик усул «соқов» қатламларнинг, яъни 
фауна ва флора қолдиқларига эга бўлмаганларининг ѐшини 
аниқлашда фойдаланилади. Бу усул ѐрдамида қатламларнинг 
ѐшини аниқлаш ѐки бошқа усуллар билан аниқланган муайян 
эталон геологик кесмалар билан таққослаш орқали амалга 
оширилади. Аммо кўп ҳолларда бир литологик таркибдаги 
қатламларнинг турли жойдаги ѐши синхрон бўлмайди. Бу 
литостратиграфик усулнинг асосий камчилиги ҳисобланади. Бунда 
қатламлар яқин масофалардагина ўзаро таққосланиши мумкин. 
Ритмостратиграфик 
усул
 
- 
геологик 
ҳодисалар 
даврийлигини ва қатламларнинг стратиграфик кетма-кетлигини 
чўкинди тўпланиш ритмларини аниқлаш йўли билан ўрганиш 
усули. Масалан, флиш, кўмирли ва тузли формацияларнинг 
циклотемалари 
(ритмлари), муз ва музоралиғи горизонтлари, 
тасмали 
гилларда 
йил 
қатламчаларининг 
геохронологик, 
дарахтларнинг йиллик ҳалқаларини (дендрохронология) ҳисоблаш 

---

118 
ва бошқа усуллар. Ритмостратиграфия иқлимстратиграфия каби 
биостратиграфия усулини сезиларли даражада тўлдиради. 
В.И.Попов бўйича ритмостратиграфия – бу ритмосерияларни ҳамда 
магматизмнинг фазовий шаклларини ажратишга ѐрдам берувчи 
фациал-циклик (фациал-ритмик) таҳлил асосида кесмаларни 
стратиграфик табақалашдир. Ритмостратирафик табақалашда 
ритмларнинг геологик комплекс (ГК), ритмокомплекс (РК), 
ритмотолша (РТ), ритмосвита (РС) ва ритмопачка (РП) каби 
токсономик бирликлари ажратилади. Чўкинди ѐтқизиқлар 
кесмасидаги ритмийлик улар ҳосил бўлиш давридаги магма-
тектоник фаоллик хусусияти билан бевосита боғлиқ. Масалан, 
геологик комплекс бирон-бир тоғ бурмаланиш босқичини (каледон, 
герцин, альп ва ҳ.к.) ўз ичига олса, ритмокомплекс ундаги тектоник 
фазаларни 
ўзида 
акс 
эттиради. 
В.И.Попов 
фикрича 
ритмостратиграфик схемаларнинг одатдаги литологик схемаларга 
нисбатан ютуғи ритмосериялар чегарасининг изохронлигидир. 
Ритмостратиграфияни биостратиграфия ѐки мутлақ геохронология 
билан бирга қўллаш яхши натижалар беради.