Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

166-расм. Мангр ботқоқлиги. 
167-расм. Денгиз соҳилидаги абразия 
жараѐнлари. 

---

322 
орасида қум ва шағаллардан ташқари, денгиз ҳайвонларининг 
чиғаноқлари ҳам учрайди. 
168-расм. Соҳил ғўлактошлари. 
169-соҳил ғўлактошлари. 
Ясси аккумулятив қумли соҳилларда шельфнинг кенг 
майдонларида сараланган қумлар тўпланган бўлади. Иллар одатда 
шельфдаги ботиқликларда, ѐпиқ кўрфазларда тўпланади. 
170-расм. Соҳил гравийлари. 
171-расм. Соҳил қумлари. 
Органоген чўкиндилар.
Ўсимлик ва ҳайвонот дунѐси ранг-
баранг бўлган шельфда органоген чўкиндилар кенг тарқалган 
бўлади. 
Оҳакли скелетга эга бўлган маржонлар туфайли шельфда 
маржон рифлари ва уларнинг нураш маҳсулотларидан таркиб 
топган органоген карбонатли чўкиндилар ривожланади. 
Маржон рифлари
.
Сув ҳавзаларининг тубига ѐпишган 
колониал организмлар скелет ҳосил қилиш учун кальций карбонат 
ажратиб чиқаради ва маржонли, мшанкали, сувўтли ва бошқа 
турдаги рифларни қуради. Улар қуруқликдан шельфга терриген 
материал кам келтириладиган шароитларда ривожланади. 
Маржон рифлари Дунѐ океанининг тропик минтақасидаги 
шельфларда тарқалган. Уларнинг ҳосил бўлиши қуйидаги асосий 
шароитлар билан чекланган. 

---

323 
- 100 м дан чуқур бўлмаган саѐзлик, одатда 50-60 м. 
- 18°С дан паст ва 36°С дан ортиқ бўлмаган ҳарорат. 
- Нормал шўрлик (30-35 ‰). 
- Яхши ѐритилганлик. 
- Зоопланктон учун етарли миқдорда озуқа. 
- Ёпишиб яшаш учун қаттиқ субстрат.
Маржонлар совуқ сув оқимлари ўтадиган соҳилбўйида ҳамда 
лойқаси кўп бўлган ва чучук сувли йирик дарѐлар куюладиган 
жойларда учрамайди. Турли маржонлардан ҳосил бўлган рифлар 
турли тезликда, йилига 5-7 мм дан 20 см гача ўсади. Риф 
қурилмаларининг қалинлиги бир неча юз метрдан минглаб 
метргача бориши мумкин. Риф қурувчи организмлар саѐз 
ҳавзаларда яшаганлиги туфайли рифлар устига маржонларнинг 
янги колониялари ўсиши учун денгиз туби муттасил чўкиши лозим.
Маржон рифларининг қуйида учта асосий турлари 
ажратилади: 
- соҳилбўйи; 
- тўсиқ (барьер); 
- атолл. 
Соҳилбўйи риф-
лари
бевосита соҳил-
дан ѐки унга яқин 
жойдан бошланади, 
материк соҳили бўй-
лаб чўзилиб кетган 
бўлади ва океанга 
қараб 
аста-секин 
пасайиб боради (172-
расм). 
Уларнинг 
кенглиги бир неча юз 
метрни ташкил этади. 
Рифнинг 
ташқи 
четида ўсаѐтган маржонлар ва оҳакли сувўтлари жойлашган 
бўлади. Унининг соҳилга қараган ички томони ўлган маржонлардан 
иборат бўлиб, уларнинг орасида игнатанлилар, моллюскалар, 
фораминифералар ва б. яшайди.Маржон рифла-рининг ҳайвонот ва 
ўсимлик дунѐси жуда хилма-хил бўлади. Отлив пайтида рифлар сув 
сатҳидан кўтарилиб, қуриб қолади. Соҳилбўйи рифлари Гавай