Холдор Чиниқулов, Анвар Жўлиев

18.3. Денгиз ва океанларнинг ҳайвонот ва ўсимлик дунѐси 
 
Организмларнинг ривожланиши ва тарқалиши денгиз 
сувининг шўрлигига боғлиқ. Кейинги 30 - 40 йилларгача денгиз ва 
океанларнинг чуқур жойларида ҳайвонлар кам деган фикр ҳукмрон 
эди. Эндиликда шу нарса аниқландики, денгиз ва океанларнинг 
турли чуқурликларида тирик мавжудотлар шунчалик кўпки, уларга 
нисбатан материк гўѐ бир чўлдек кўринади. Бизга маълум бўлган 
ҳайвонларнинг 75% и сувда пайдо бўлган. 
Океан ва денгизларда энг оддий ҳайвон ва ўсимликлардан 
тортиб чиғаноқли, буриноѐқли, умуртқали ва ниҳоят суякли сут 
эмизувчи ҳайвонлар ҳам яшайди. Энг кўп ҳайвон турлари (40000) 
тропик минтақадаги океанларда учрайди. Улкан сув ўсимликлари 
ҳатто Малая архипелагида қалин сувости ўрмонини ҳосил қилган. 
Бундай жойлар Европа майдонининг 1/3 қисмига тўғри келадиган 

---

314 
машҳур Саргас денгизида ҳам кузатилади. Денгиз соҳилларининг 
тузилиши, у ерда ўсимлик ва ҳайвонларнинг ривожланишига катта 
таъсир этади. Маълумки, қояли соҳилларда кўпинча бурғиловчи 
моллюска турлари: методомус, полаз ва қаттиқ чиғаноқли 
моллюска 
турлари, 
денгиз 
типратиконлари, 
актинийлар, 
қисқичбақалар яшайди ва сув ўтлари ўсади, ўтҳўр қориноѐқли 
моллюскалар ривожланган. 
Тошлоқ соҳилларда тош остига яширинишни яхши кўрадиган 
ҳайвонлар яшайди. Бу соҳилларда серпулалар, денгиз юлдузлари, 
қисқичбақасимонлар, иккитавақали моллюскалар ривожланган. 
Тропик минтақалардаги денгизларда маржонлар кенг тарқалган 
бўлиб, улардан маржон ороллари ҳосил бўлади. Церит ва устрица 
ҳамда қисқичбақанинг бир неча хили лойқа соҳилларда яшашни 
яхши кўради. Денгизда органик ҳаѐтнинг тарқалиши ва тараққиѐти 
ҳавза тубининг тузилишига боғлиқ. Ўсимлик ва ҳайвонлар яшаш 
шароитларига ва тарқалган жойларига қараб 3 гуруҳга бўлинади: 
- денгиз тубида ва унга яқин сувда яшовчи ҳайвон ва 
ўсимликлар - бентос; 
- сувда фаол сузувчи ҳайвон ва ўсимликлар - нектон;
- сувда пассив ҳаракатланувчилар - планктонлар. 
Планктонлар шўр ва чучук сувда яшайверади, уларнинг 
чиғаноғи денгизлар тагига чўкиб, оҳактош ҳосил қилади.