Олий таълим муассасаларининг ўзбек тили ва адабиёти бакалавриат йўналиши таълим дастурида талабаларга миллий қадриятларимиздан бўлган ўзбек шевалари тўғрисида илмий-амалий билимларни бериш кўзда тутилган

Адабий тил ва шевада маъноси ўхшаш, шакли бошқа сўзлар. 
Ўзбек 
адабий тилидаги айрим сўзлар шеваларда бошқа шаклда ёки фонетик 
ўзгаришлар билан учрасада, аслида уларнинг маъноси ўхшашдир. Бундай 
сўзлар лексик характерга эга бўлган турли фонетик вариантларда учрайди. 
Буни лингвистик адабиётларда сўзнинг лексикалашган фонетик-
морфологик варианти деб атайдилар.
Бундай сўзларни қуйидагича изоҳлаш мумкин.
1) шевалар лексикасидаги диалектал сўзлар турли хил фонетик 
вариантларда қўлланилади:
ғъйқърдəк // ғъқърдəк // ғъқърдəй
– кекирдак; 
қəқəлɔғ
- (Қизилча) - 
чақалоқ. қəқəлɔғнъ коръшгə кеттълəр.
Ун ошининг бир тури адабий тилда угра оши номи билан қўлланилади. 
Шевада бу сўзни
узмə ɔш
, 
узмɔн ɔш,
ɔшъɔрд, ɔшъбурдə
сўзлари 
ифодалайди; 
тъпчəк
- бурчак; 
кунжəк
- бурчак; 
йузувчи
- сузувчи, сувда 
сузувчи; 
тушбурə // чушбурə // чушберə
- чучвара. Чучвəрəнъ сузɔптълə; 
сънəчə, ъчкъчə, бъйънгчə, гуппъчə 
- нимча; 
тɔй-тɔй
- тета поя. чоғ. : 

---

140 
Тошк. əдəй - чечəй 

Турк. əжəк-əжəк каби; 
шъбъртки, шуутки
- супурги; 
бɔйəгъ 
// қипч. байнағы - ҳалиги (Байнағы адам) ; 
бɔбɔй /
/ қипч. 
бɔвəй
- 
бобо. Чайханага бɔвəйлə келъщдъ; 
вънғълə
- визилла, виз-виз овоз 
чиқармоқ; 
гоппъ
- куви. Гоппънъ ъчъдəн йɔғнъ ɔлъш керəк; 
елпъллəп
-– 
милтиллаб; 
жугəръ
- – жўхори; 
кокмəк
- кўм-кўк. (кокмəк куйлəй) ; 
чолпъ
- човли 
2) қўшма сўзлар таркибидаги ўзаро фарқли сўзлар:
Ўзбек халқ шеваларида синтактик йўл билан 
у, бу, шу, ўша
кўрсатиш 
олмошларига жўналиш, ўрин-пайт, чиқиш келишиклари формасидаги ер, ёқ 
сўзларининг қўшилиши орқали равиш ясалиши характерлидир. Улар 
шеваларда қуйидаги кўринишга эга: