O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

II. bob. Umumiy o„rta ta‟limda mehnat ta‟limining 
optimallashtirilganlashtirilgan mazmunda o„qitishni tashkil etish 
 
1. Mehnat ta‟limi mazmunini tanlash mezonlari asosida fanning 
optimallashtirilganlashtirilgan o„quv dasturini ishlab chiqish 
O‗zbekiston Respublikasining «Ta‘lim to‗g‗risidagi» qonuni, Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi» talablarini va Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 13-
maydagi «O‗zbekiston Respublikasida umumiy o‗rta ta‘limni tashkil etish
to‗g‗risida»gi 203-sonli, 1999-yil 16-avgustdagi «Umumiy o‗rta ta‘limning davlat 
ta‘lim standartlarini tasdiqlash to‗g‗risida»gi 390-sonli, 2003-yil 29-oktabrdagi
"Umumiy o‗rta va o‗rta maxsus, kasb-hunar ta‘limiga izchil o‗tishni ta‘minlashga 
doir qo‗shimcha chora-tadbirlar to‗g‗risida»gi 473-sonli, 2004-yil 24-iyundagi 
―O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test Markazi 
faoliyatini takomillashtirish to‗g‗risida»gi 293-sonli, 2004-yil 9-iyuldagi «2004-
2009-yillarda maktab ta‘limini rivojlantirish Davlat Umummilliy dasturini amalga 
oshirish chora-tadbirlari to‗g‗risida»gi 321-sonli, 2008 yil 7-avgustdagi «Ayrim 
fanlar chuqur o‗rganiladigan davlat ixtisoslashtirilgan umumta‘lim muassasalari 
faoliyatini takomillashtirish to‗g‗risida»gi 173-sonli qarorlari, O‗zbekiston 
Respublikasi umumta‘lim maktablarining 2009-2010 o‗quv yiliga mo‗ljallangan 
XTVning 2009 -yil 1-apreldagi 75-sonli buyrug‗i asosida hamda Sog‗liqni saqlash 
vazirligi tomonidan tasdiqlangan ―Sanitariya qoidalari va meyorlari‖ asosida. 
Maktabning o‗quv reja bilan bog‗liq (maktab ihtiyoridagi soatlarni maktab 
o‗quv rejasiga kiritish va h.) faoliyati XTVning amaldagi meyoriy hujjatlari bilan 
amalga oshirilagan. Optimallashtirilganlashtirilgan o‗quv dasturlar Oliy va O‗rta 
maxsus ta‘limi va Xalq ta‘limi vazirliklarining 2010 yil 1 iyuldagi ―Umumiy o‗rta, 
o‗rta-maxsus, kasb-hunar ta‘limi muassasalarida o‗qitilayotgan umumta‘lim fanlari 
hamda Oliy ta‘limda davom ettiriladigan fanlar dasturlari uzviyligi va 
uzluksizligini ta‘minlash to‗g‗risida‖gi (6/2-sonli) 4/1-sonli Qo‗shma Hay‘at 
majlisi qarori. 

---

45 
Shunga ko‗ra, ayrim fanlar chuqur o‗rganiladigan davlat ixtisoslashtirilgan 
umumta‘lim muassasalarida ta‘lim jarayonini takomillashtirish, ta‘lim sifati va 
samaradorligini oshirish, o‗quvchilardagi qobiliyat va iste‘dodni yanada kamol 
toptirish uchun fan yo‗nalishlari bo‗yicha ixtisoslikka yo‗naltirilgan o‗quv 
dasturlarini optimallashtirilganlashtirish maqsadida Respublika ta‘lim markazining 
2010 yil 22 sentabrdagi ―Ayrim fanlar chuqur o‗rganiladigan davlat 
ixtisoslashtirilgan 
umumta‘lim 
muassasalarining 
o‗quv 
dasturlarini 
optimallashtirilganlashtirish to‗g‗risida‖gi 62-sonli buyrug‗i va Ixtisoslashtirilgan 
davlat umumta‘lim muassasalarining optimallashtirilganlashtirilgan o‗quv 
dasturlari Xalq ta‘limi vazirligi hamda Davlat Test markazining 2011 yil 4-
iyuldagi ―Ayrim fanlar chuqur o‗rganiladigan davlat ixtisoslashtirilgan 
umumta‘lim muassasalarining optimallashtirilganlashtirilgan o‗quv dasturlarini 
tasdiqlash to‗g‗risida‖gi 146 (27)-sonli qo‗shma buyrug‗i bilan tasdiqlangan 
(shunga ko‗ra Xalq ta‘limi vazirligi hamda Davlat Test markazining 2008 yil 7 
noyabrdagi ―Ayrim fanlar chuqur o‗rganiladigan davlat ixtisoslashtirilgan 
umumta‘lim muassasalarining namunaviy o‗quv rejalari, dasturlarini tasdiqlash 
to‗g‗risida‖gi 296-01-387 KB –sonli qo‗shma buyrug‗i bekor qilindi) farmon va 
farmoishlar 
qabul qilingan qonunlar asosida. Mehnat ta‘limi fanini
optimallashtirilganlashtirilgan o‗quv dasturi 2011-2012 – o‗quv yilidan boshlab
amaliyotga joriy etildi.
Mehnat ta‘limi fanini optimallashtirilganlashtirilgan o‗quv dasturi tahlili
disertatsiyaning I bobining I bandida keltirilgan bo‗lib bugungi kunda bo‗layotgan 
o‗zgarishlar insoniyat tarixi mavjud bosqichining mohiyati ijtimoiy madaniyatning 
zamonaviy sivilizatsiya, taraqqiyot keltirib chiqargan muammolar ta‘sirida yana bir 
bor tarixiy sinovdan o‗tayotganligi tavsiflanadi. Ayni vaqtda, jamiyat taraqqiyotida 
ijtimoiy jarayonni jadallashtiruvchi texnologik rivojlanishning hal qiluvchi 
ahamiyat kasb etishini e‘tiborga olib, uni texnogen sivilizatsiya deb atash mumkin. 
Bunday sivilizatsiyaning asosi muayyan qadriyatlar tizimiga quriladi. 
Agar ma‘lum jamiyat ijtimoiy-g‗oyaviy hamda iqtisodiy inqirozdan chiqish 
yo‗lini topmoqchi bo‗lsa, u texnogen sivilizatsiyaning yangi shakldagi ko‗rinishi 

---

46 
emas, balki yangi rivojlanish bosqichining yakuni tarzida aks etishi lozim. 
Jamiyatning bunday rivoji ijtimoiy hayotning muhim omillarini hisobga oluvchi, 
shaxsga yo‗naltirilgan insonparvarlik
 
paradigmasining 
 
asosiy g‗oyasi vazifasini 
o‗taydi. 
Mehnat ta‘limi fanini optimallashtirilganlashtirish quyidagi mezonlar asosida 
belgilanmoqda 
- ta‘lim (xususan, mehnat ta‘limi) jarayonida o‗quv dasturlarining o‗quvchilar 
qobiliyati hamda qiziqishlariga ko‗ra tanlab olinishi borasidagi imkoniyatning 
mavjudligi; 
- mehnat ta‘limning fundamental xususiyat kasb etishi, ya‘ni, o‗quvchilar 
tomonidan o‗zgaruvchan sharoitlarda shaxs ijodiy rivoji asosini ta‘minlovchi 
bilimlarning o‗zlashtirilishiga erishish; 
- mehnat bozori hamda ijtimoiy jarayonlarda yuzaga keluvchi hamda doimiy 
ravishda o‗zgarib turuvchi, ehtiyojlarga to‗laqonli javob bera oladigan ta‘lim 
mazmunini shakllantirish, shu asosda kasbiy moslashuvchan mutaxassislarni 
tarbiyalash; 
- ta‘limning 
uzluksizligi, ta‘limning har bir jarayon bosqichining 
natijalanishini ta‘minlovchi mehnat ta‘limi (kadrlar malakasini oshirish hamda 
ularni qayta tayyorlash) dasturlarining tizimining yaratish va rivojlantirish, 
muayyan dasturni ta‘limning u yoki bu bosqichida o‗qitilishi yoki o‗qishni boshqa 
tipdagi o‗quv muassasasida davom ettira olish imkoniyatini bera olishi; 
- ta‘limning ekvivalentligi, ya‘ni uning davlat ta‘lim standarti, milliy 
madaniyati va mentalitet, shuningdek, xalqaro meyorlarga muvofiq darajasi. 
Ilmiy dalillarning nazariy tahlili, ularni umumlashtirish va tizimlashtirish, 
shuningdek, ilg‗or pedagogik tajribalarni o‗rganish mehnat ta‘limi o‗qituvchisining 
kasbiy pedagogik tayyorgarligini ta‘minlash jarayonida muhim ahamiyat kasb 
etuvchi mezon, yo‗nalish va psixologik-pedagogik sharoitlarni aniqlash imkonini 
beradi. 
Mehnat 
ta‘limi 
mazmunini 
tanlash 
mezonlari 
asosida 
fanning
optimallashtirilganlashtirilgan o‗quv dasturini ishlab chiqishda ayrim 

---

47 
mavzularning xajmi ko‗proq berilib, ba‘zi mavzularga o‗quv soatlariga 
o‗zgartirishlar kiritilsa o‗quvchilarning o‗zlashtirish darajasi samarali bo‗lardi 
jumladan ushbu banda umumiy o‘rta ta‘limda o‘qitiladigan mehnat ta‘limi fani 
mazmunining optimallashtirilganlashtirlgan o‘quv dasturiga tavsiya sifatida 
kiritilgan qo‘shimchalarni keltirib o‗tamiz:
 
Texnologiya va dizayn yo`nalishida quyidagi bo‘limlar kiritildi: 
- 5-6-7-8-9-sinflarga ―Texnik konstruktsiyalash va modellashtirish‖ bo‘limi, 
jami 18 ta mavzu hisobida 36 soat kiritildi. 
- 5-6-7-sinflarga ―Plastmassaga ishlov berish texnologiyasi‖ bo`limi, jami 9 
ta mavzu hisobida 18 soat kiritildi. 
- 8-9-sinflarga ―Elektronika asoslari‖ bo`limi, jami 6 ta mavzu hisobida 11 
soat kiritildi. 
9-sinflarga ―Kasb tanlashga yo`llash‖