Metall va qotishmalarning makrostukturasini

Radiografiya usuli
. Metallarning qotishmalarnda biror elementning
qanday tarqalganligini tekshirishda radiografiya usulidan foydalaniladi.
Radiografiya usulining mohiyati shundan iboratki, qotishmada qanday
tarqalganligi tekshirilshi kerak bo’lgan elementning radioaktiv izotopidan
ma’lum miqdori qotishma suyuqlantirilayotganda metallga qo’shiladi.
Qotishma tayyor bo’lgandan keyin sovitilib,undan namuna olinadi va
makroshlif yoki mikroshlif tayyorlanadi.
Tayyorlangan shlif sirtiga fotografiya plyonkasi qo’ynladi.
Tskshirilayotgan element radioaktiv izotopining nurlanishi natijasida
plyonkada shu element bor joylarning izi qoladi. Plyonka ochiltirilgandan
keyin mikroskop ostiga qo’yilib, uning surati olinsa, mikroradiografiya hosil
bo’ladi. Ana shu mikroradiografiyaga qarab, qotishmada elementning qanday
tarqalganligi aniqlanadi. 
Amaliy usul:
Makroanaliz deb metall va qotishmalarning tuzilishini qurollanmagan 
ko`z bilan yoki lupa yordamida 30 martagacha kattalashtirib yuzani tekshirishga 
aytiladi. Metall yoki qotishmalarni makroanaliz yordamida o`rganiladigan 
tuzilishga makrostruktura deb aytiladi. 
Makroanalizda singan yuzani tekshirish yoki maxsus tayyorlangan qotishma 
va metall namunasida o`tkazish mumkin. 
Namunaning tekshiriluvchi yuzasini jilvirlashdan (shliflahdan) so`ng maxsus 
reaktiv bilan travit qilish (biror kislotaga botirib) olish bilan yedirish natijasida shu 

---

yuzadagi darzlarni, shlak qo’shimchalarni va tola yunalishini ko`rish mumkin 
bo`ladi. 
Tayyorlangan namunaga makroshlif deb aytamiz. Bu usul sanoatda keng 
qo`llaniladi. 
Singan yuzani makroanaliz qilish: 
Bevosita metallic buyumlarni singan 
yuzasini tekshirish natijasida, qaysi tarzda sinish sodir bo`lganini, ya`ni mo`rt, 
plastic yoki metallning toliqish oqibatida singan joylarini ko`ramiz. 
Mo`rt sinish natijasida (1-rasm, a) kristall donachalari maydaligi tuzilishi, 
yaxshi ko`rinadi. 
Sinish, donachalar chegarasi bo`ylab ro`y beradi. Quyma detallarda 
shoxsimon (dendritnoe) ya`ni biror gruppa donachalar bo`ylab sinish ro`y beradi. 
Yumshoq metallarda sinish plastik deformatsiya natijasida tolasimon 
bo`ladi.(1-Rasm b) 
Toliqish oqibatida singan namuna yuzasi ikki turga bo`linadi: mayda 
donachalik chinniga o`xshash va yaltiroq qavat-qavat bo`lib ko`rinadi. (1-Rasm v.) 
Singan yuzada, sinishga sabab bo`lgan nuqsonlarni ko`rish mumkin ya`ni 
mikrodarz, gaz pufakchalarini, metall asosining bikrligni yo`qotuvchilari.