|
1-rasm. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki qayta moliyalash
stavkasining yillik darajasi va inflyatsiyaning yillik darajasi,foizda
77
1-rasm ma’lumotlaridan ko’rinadiki, 2013-2016 yillarda O’zbekiston
Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash stavkasini pasayish
tendentsiyasi kuzatilgan. Bu esa, tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalarini
pasaytirishga zamin yaratish uchun qilingan. Mazkur davrda inflyatsiyani past
darajada saqlab turishga muvaffaq bo’lingan, deb hisoblangan.
Ammo, 2017 yilga kelib shu holat ma’lum bo’ldiki, yirik tijorat banklari
tomonidan davlat dasturlari doirasida amalga oshirilgan va oshirilayotgan
investitsiya loyihalarini moliyalashtirish maqsadida Markaziy bankning qayta
moliyalash stavkasi darajasida kreditlar berish ularning moliyaviy holatiga
nisbatan salbiy ta’sirni yuzaga keltirdi. Chunki, banklarda hatto Markaziy
bankning qayta moliyalash stavkasida jalb qilish mumkin bo’lgan resursning o’zi
yo’q edi. Shu sababli, Markaziy bank qayta moliyalash stavkasini birdan 5,0 foizli
punktga oshirib, uning yillik darajasini 14,0% qilib belgilashga majbur bo’ldi.
Ta’kidlash joizki, oldingi yillarda ham Rossiya tijorat banklari joriy likvidliligini
Hukumatning qimmatli qog’ozlari hisobidan o’zlarining joriy likvidliligini ta’minlash
imkoniga ega bo’lishgan. Masalan, 2012 yilning 1 yanvar holatiga, tijorat
banklarining hukumatning qimmatli qog’ozlariga qilgan investitsiyalarining umumiy
miqdori 1496 mlrd. rublni tashkil etdi. Bunda Rossiya tijorat banklari tomonidan
qimmatli qog’ozlarga qilingan investitsiyalarning umumiy miqdori 4676 mlrd. rublni
tashkil etdi
78
. Demak, Rossiya tijorat banklari tomonidan hukumatning yuqori likvidli
qimmatli qog’ozlariga qilingan investitsiyalarning ular aktivlari hajmidagi salmog’i
3,7 foizni, banklar tomonidan qimmatli qog’ozlarga qilingan jami investitsiyalardagi
salmog’i esa, 32,0 foizni tashkil etdi. Bu esa, tijorat banklarining markazlashgan
lombard kreditlarini olish imkoniyatini sezilarli darajada oshirishga xizmat qiladi.
Taraqqiy etgan mamlakatlarda hukumatning qimmatli qog’ozlariga qilingan
investitsiyalar tijorat banklari aktivlarining umumiy hajmida sezilarli darajada yuqori
salmoqni egallaydi. Masalan, 2012 yilning 1 yanvar holatiga, Buyuk Britaniyaning
“Barklayz bank”i aktivlarining umumiy hajmida hukumatning qimmatli
qog’ozlariga qilingan investitsiyalarning salmog’i 9,7 foizni tashkil etdi
79
. Mazkur
ko’rsatkich AQShning “Benk of Amerika” bankida 7,9 foizni tashkil etdi
80
.
Buning ustiga, taraqqiy etgan mamlakatlarda hukumat qimmatli qog’ozlarning
yirik emitenti hisoblanadi. Masalan, AQShda qimmatli qog’ozlarning emitentlari
ichida hukumat, emissiya hajmiga ko’ra, birinchi o’rinda turadi.
Demak, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki qayta moliyalash siyosati
doirasida amalga oshiriladigan diskont operatsiyalarining mavjud emasligi,
lombard operatsiyalarining esa rivojlanmaganligi, qisqa muddatli davriy
oraliqlarda, Markaziy bankning tijorat banklariga beriladigan muddatli
kreditlarining hajmini oshirish yo’li bilan milliy ssuda kapitallari bozoridagi
77
Monetar siyosat.
www.cbu.uz
.
78
Бюллетень банковской статистики Центрального банка Российской Федерации. – Москва, 2012. - №2
(225). - С. 136.
79
Barclays bank. Annual Report. 2011 – London, 2012. - P. 170.
80
Bank of America. Annual Report. 2011 – Washington, 2012. - P. 148.
resurslar taklifiga va kreditlarning o’rtacha bozor darajasiga ta’sir etish zaruriyatini
yuzaga keltiradi.
2011 yilning 1 yanvaridan boshlab, O’zbekiston Respublikasi Markaziy
bankining qayta moliyalash stavkasini 2,0 foizli punktga pasaytirilganligi tijorat
banklari kreditlarining foiz stavkalarini pasaytirish va shuning asosida xo’jalik
yurituvchi sub’ektlarning bank kreditlaridan foydalanish darajasini oshirishning
zarurligi bilan belgilanadi.
2012 yil davomida O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta
moliyalash stavkasi o’zgartirilmasdan, 12,0% darajasida saqlab qolindi.
2013 yilda ham respublika Markaziy bankining foiz stavkalarining
barqarorligini ta’minlashga qaratilgan qayta moliyalash siyosati davom ettirildi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi Raisi 2013 yil 23 avgust
kuni O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining o’n ikkinchi yalpi majlisida
bergan O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2012 yildagi faoliyati
to’g’risidagi hisobotida inflyatsiyani jilovlash, bank tizimining barqarorligini
yanada oshirish va makroiqtisodiy o’sish barqarorligini ta’minlashga qaratilgan
monetar siyosatni olib borilishini ta’kidladi. Mazkur holatlar monetar siyosatning
2013 yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlarida o’z ifodasini topdi. Xususan, 2013
yilda:
- 2013 yilda inflyatsiyaning prognoz ko’rsatkichi 7-9 % qilib belgilandi;
- foiz siyosatida asosiy e’tibor pul bozorining barqarorligini va bank
depozitlari jozibadorligini ta’minlashga, jumladan, aholi omonatlari bo’yicha real
foiz stavkalarining ijobiyligini saqlab qolish hamda tijorat banklari depozitlar
portfelidagi uzoq muddatli depozitlar ulushini oshirishga, shuningdek,
iqtisodiyotning real sektoriga ajratiladigan kreditlar bo’yicha foiz stavkalarining
maqbulligini ta’minlashga qaratiladi;
- Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi 2013 yil davomida 12%
darajasida saqlab qolinadi
81
.
O’tish iqtisodiyoti mamlakatlarida Markaziy bankining qayta moliyalash
stavkasini belgilashda asosiy e’tibor inflyatsiyaning joriy va kutilayotgan
darajasiga qaratilmoqda. Ushbu holatni Rossiya va O’zbekiston misolida yaqqol
ko’rish mumkin.
81
2012 yilda pul-kredit siyosatidagi vaziyat va monetar siyosatning 2013 yilga mo’ljallangan asosiy
yo’nalishlari//Bozor, pul va kredit. – Toshkent, 2013. - №1. - B. 22-23. .
Do'stlaringiz bilan baham: |
