V-mavzu. Xodimlarni rag‘batlantirish va motivatsiyalash usullari

5.4. TAShKILOTDA MADANIY ShART-ShAROITLARNING 
O‘ZGARIShI . XODIMLAR ISh JOYIDA INGLIZ TILIDA 
SO‘ZLAShIShLARI ShARTMI? 
Frensis Arreola xodimlarning ish davomida faqat ingliz tilida so‘zlashishlari 
shartligi haqidagi eslatmani o‘qib qattiq taajjublandi. Arreola linza ishlab 
chiqaradigan "Signit Amoralite" (Janubiy Kaliforniya) kompaniyasida texnik 
kontroler bo‘lib ishlagan. Boshlang‘ich maktabda u faqat o‘zining ona - ispan tilida 
so‘zlashgani uchun maktab o‘qituvchilari tomonidan qattiq ta’qib ostiga olingani 
esida. Hozir u ingliz tilida ham, ispan tilida ham bemalol so‘zlasha oladi, lekin faqat 
ingliz tilida so‘zlashish talabini noto‘g‘ri deb hisoblaydi. 
"Signit Amoralite" kompaniyasi o‘z talabini "do‘stlari va safdoshlari 
tushunmaydigan o‘zga tilda so‘zlashish ko‘p kelishmovchiliklarga olib kelishi 

---

mumkinligi, bundan tashqari bu odobsizlik va xavfsizlikka tahdid" bilan asosladilar. 
Kompaniyaning ta’kidlashicha, bu talabni bajarish shart emas, bu faqat tavsiya 
xolos; uni bajarmagan shaxslar hech qanday javobgarlikka tortilmaydilar. 
Shunga qaramay, yuzlab amerika kompaniyalarida bunga o‘xshash choralar 
fuqarolar huquqini himoya qiluvchilar tomonidan har xil millatga mansub bo‘lgan 
insonlarning kamsitilishiga qarshi yo‘nalgan federal qonunlarning buzilishi deb 
tavsiflanadi. Ish bilan band qilishning tengligini ta’minlaydigan Komissiya 
tomonidan ishlab chiqilgan nizomga asosan, ishga oluvchilar biznes bilan bog‘liq 
bo‘lgan o‘ta muhim sabablarga ko‘ragina til chegaralarini o‘rnatishlari mumkin. 
Bunday chegaralarni kompaniyalar, xodimlarning o‘zlari tomonidan 
tushunadigan, ular haqida g‘iybatlashayotganligi haqidagi shikoyatlariga asosan 
kiritadilar. Masalan, kelib chiqishi bo‘yicha xitoylik bo‘lgan amerikalik ayol, 
safdoshlari u bilan ispancha so‘zlashishlarini aytib shikoyat qilgan. (Keyinchalik 
ofisda "faqat inglizcha so‘zlashing" talabi qo‘yilgan va hozirgi kunda bu talabni 
sudda ispan xodimlaridan bittasi rad etmoqda.) Madaniy kelib chiqishi jihatidan har 
xil xodimlar soni ortishi bilan, bunday shikoyatlar soni ham o‘sib bormoqda. 
Masalan, "Signit Amoralite" kompaniyasidagi 900 ta xizmatchining yarmidan 
ko‘pini — osiyoliklar, filippinliklar va lotinamerikaliklar tashkil etadi. 
Menejerlar ana shu til kurashining markaziga tushib qoldilar. Bir qutbda, 
safdoshlari o‘zga tilda so‘zlashganligi va u bu tilni tushunmasligini, shuning uchun 
bu holni o‘ziga nisbatan haqorat deb hisoblagan xodimlar turadi. Ikkinchi qutbda, 
agar ishga halaqit qilmasa, bir-birlari bilan o‘zining ona tilida so‘zlashishi 
mumkinligini, faqat ingliz tilida so‘zlashish talabi noqonuniy bo‘lib, noroziliklarga 
olib kelishini ta’kidlaydiganlardir. Menejer nima qilishi kerak? 
Turli millat vakillaridan tashkil topgan personalni boshqarish masalalari 
bo‘yicha ekspertlarning fikricha, bu muammoni hal etish uchun, xodimlarga o‘zga 
millat vakillariga nisbatan sabr-bardoshli bo‘lishga o‘rgatish dasturini taklif etish 
zarur. Bu dasturning maqsadi — xodimlar orasida o‘zaro hurmat muhitini yaratish. 
Ingliz tilida so‘zlashuvchilar "xorijliklarni til o‘rganishga harakat qilgisi kelmaydi" 
deb o‘ylaydilar. Lekin aslida bunday emas, aksariyat hollarda xorijliklar ingliz tilini 
bilmasdan hech qanday istiqbolli lavozimga ega bo‘lmasliklarini juda yaxshi 
tushunadilar va "ingliz tilida ko‘proq so‘zlashishga harakat qiladilar va o‘z millatiga 
mansub bo‘lgan xodimlar biron-bir narsani tushunmagandagina o‘z tilida gapirib 
tushuntirib beradilar", deydi Kaliforniya universitetida (Los-Andjeles) mazkur 
dasturni ishlab chiqishda ishtirok etayotgan Maykl Adam.