Вазирлиги тошкент молия институти

Таянч иборалар
: жаҳон хўжалиги, халқаро иқтисодий муносабатлар, 
халқаро иқтисодий муносабатларни амалга ошириш механизми, автаркия, 
ташқи савдо квотаси, байналминаллашув, глобаллашув, меҳнат тақсимоти, 
ишлаб чиқаришни ихтисослашуви, кооперация, илмий-техника инқилобининг 
таъсири. 
 
Назорат учун саволлари: 
1.
Жаҳон капиталистик хўжалик тизими қанақа тизим?
 
2.
«Янги индустриал давлатлар» («ЯИД») қайси давлатлар киради?
 
3.
Осиё-Тинч океани минтақасида 4 та кичик «аждаҳо» деб ном олган 
давлатлар савдо алоқалари ҳақида нималарни биласиз?
 
4.
Халқаро ишлаб чиқариш кооперацияси нима?
 
5.
Германия ишчи кучи етишмовчилиги сабабларини айтинг?
 
6.
Яширинча келган муҳожирларнинг ҳар бирини ишга олганлиги учун иш 
берувчиларга жарима солинишига нима сабаб?
 

---

91 
4-МАВЗУ.
ХАЛҚАРО САВДО СИЁСАТИ. ХАЛҚАРО САВДОНИ 
ДАВЛАТЛАРАРО ТАРТИБГА СОЛИШ 
 
1.
Халқаро савдони тартибга солишнинг зарурияти.
2.
Халқаро савдони тартибга солишнинг усуллари.
3.
Савдо сиёсатининг молиявий усуллари.
4.
Протексионистик сиёсат тамойиллари.
5.
Ташқи савдони лицензиялаш.
1.
 
Халқаро савдони тартибга солишнинг зарурияти. 
Ҳозирги замон иқтисодий муносабатларининг яна бир муҳим хусусияти 
шундан иборатки, ишлаб чиқариш ва товарлар сотиш жараённинг тобора 
кўпроқ интернационаллашиб боришидир. Жаҳон иқтисодий жараёнларининг 
учта яқин қисми тарнсмиллий корпорациялар томонидан назорат қилинмоқда, 
жаҳон бозорига уларнинг таъсири ошиб бормоқда. Халқаро савдо – иқтисодий 
муносабатлар шу муносабат билан анча барқарор бўлиб қолди. Халқаро 
монополиянинг пайдо бўлиши эркин бозор фаолиятини сиқиб қўймоқда. Жаҳон 
бозорига варлар контракт асосида олиб чиқилмоқда. 
Халқаро савдонинг структурасида жиддий ўзгаришлар рўй берди: тайёр 
маҳсулотлар Ҳажми ортди, озиқ – овқат, хом ашёнинг малмоғи қисқарди. 
Ёнилғини бундан мустасно қилдиш мумкин. 
1. Химия саноатининг (синтетик каучук, пластмасса ва бошқалар) 
ривожланиши туфайли, мамлакат ресурсларидан унумли фойдаланиш, 
ресурсларни тежиш технологиясига ўтиш асосида синтетик материаллар ишлаб 
чиқаришнинг кенгайиши. шу билан бирга минерал ёнилғи – нефт ва табиий газ 
савдосида кескин ривожланди. 
2. Агар халқаро товар оборотда хом ашё материаллари, тайёр 
маҳсулотлар устиворлик қилган бўлса, эндиликда ярим фабрикатлар билан 
айирбош қилиш, тайёр маҳсулотнинг маълум бир қисмини сотиг кенг авж олиб 
кетмоқда. Масалан, барча импортнинг учдан бир қисми, машина ва асбоблар 

---

92 
савдосининг бешдан уч қисмини оралиқ маҳсулотлар (жихозлвш материаллари) 
ташкил этмоқда. 
Серияли ишлаб чиқаришнниг икки карра ортиши натижасида маҳсулот 
бирлигига тўғри келуви хражатлар 8 – 9 фоизга камаяди. Ихтисослашишни 
чуқурлаштиришга ассортиментнинг маънавий эскириши ва унинг тезда 
янгиланиши ҳам жиддий таъсир қилади. Бу ҳолат илмий тадқиқотларнинг 
ихтисослашувига олиб келади.Жаҳон савдосининг яна бир муҳим янгилк уни 
интеллектуаллаштириш жараёнидир. Саноати ривожланаган мамлакатлар 
экспортида юксак технологияли маҳсулот устиворлик қиляпти. Жумладан, 
АҚШда, Швейцарияда, Японияда 20 фоиздн юқори, ГФРда ва Францияда 15 
фоизга яқин. Хусусан микроэлектроника товарлари савдоси тез ўсиб боряпти. 
Халқаро савдода хизматлар соҳасидаги экспорт ва импорт муҳим аҳамият 
касб этмоқда. Жумладан, халқаро транзит транспортнинг барча трлари, чет эл 
туризми, банклар ва суғурта компаниялари хизматлари, патент ва лицензиялар 
учун товарлар авторлик гонорарлари, реклама, бадиий безакдан тушадиган 
даромадлар соғлиқни сақлаш, таълим бериш, ҳисоблаш техникасини дастурлаш 
билан таъминлаш, савдо воситалаги ва бошқалар. 
Кейинги йилларда четга капитал чиқариш кескин кўпайди. Бунинг бир 
қатор сабаблари бор. Булар қуйидагилар: