Biologiya 5 new indd

Oziq zanjiri ketma-ketligini tuzish.
1. Quyidagi rasmlardagi oziq zanjirida ishtirok etayotgan orga-
nizmlarning nomini ketma-ketlikda yozing.
2. O‘zingiz mustaqil ravishda oziq zanjiri tuzing.
3. Oziq zanjiridagi produtsent va konsumentlarni aniqlang.
4. Oziq zanjiri haqida xulosa yozing.
17-§. Inson va tabiat
Insonning tabiatga ijobiy va salbiy ta’siri.
Odam bar 
cha 
tirik organizmlar singari tashqi muhitdan kislorod va ozuqani qabul 
qiladi. Odamlar dastlab o‘simlik mevasi va urug‘lari, ildizmevalari 
bilan oziqlangan, xom go‘sht iste’mol qilgan. Keyinchalik baliq 
ovlash, yovvoyi hayvonlarni tutishni osonlashtirish uchun turli qu-
rollar yasay boshlagan. Qadimgi odamlar iqlimning sovib borishi 
natijasida isinish va ovqat tayyor lash uchun olovdan foydalanish-
gan. Dehqonchilik va chorvachilikning rivojlanishi odamning doimiy 
yashash joyiga ega bo‘lishiga sabab bo‘lgan. 
Odam yashash sharoitini yaxshilash maqsadida tabiatga doi-
mo ijobiy yoki salbiy ta’sir ko‘rsatib kelgan. Ijobiy ta’sirga odam 
tomo nidan o‘simlikning yangi navlarini yaratilishi, hayvonlarning 
yangi (go‘shtdor, sersut va hokazo) zotlarini olinishi, oziq-ov-
qat mahsulotlarining ko‘paytirilishi misol bo‘ladi (76-rasm). Salbiy 
http://eduportal.uz

---

84
ta’sirga yovvoyi hayvonlarni ko‘plab ovlash 
natijasida ularning qirilib ketishi, o‘rmondagi 
daraxtlarning keragidan ortiq kesilishi, at-
mosfera havosining chiqindilar bilan iflos-
lanishi, cho‘llarning o‘zlashtirilishi natijasida 
daryo va dengizlarning qurib qolishi kiradi 
(77-rasm). 
Ekologik muammolar.
Odamning tabi-
atga salbiy ta’siri ortgani sari turli ekologik 
muammolar kelib chiqadi. Masalan, odam 
tomonidan cho‘llarning o‘zlashtirilishi, tup-
roqning sho‘rini yuvish va cho‘l zonalari-
da o‘stiriladigan o‘simlik, masalan, g‘o‘zani 
sug‘orish natijasida Orol dengizi quriy bosh-
ladi. Transport vositalarining ko‘payishi, yo-
nilg‘idan ko‘p miqdorda foydalanish atmos-
feradagi karbonat angidrid miqdorini oshirib, 
havo haroratining ko‘tarilishiga, bu esa o‘z 
navbatida muzliklarning erib, ayrim joylarda 
suv toshqini bo‘lishiga olib keladi. 
Hozirda, muzlatkich va konditsionerlardan 
ajraladigan modda atmosferaning himoya 
qobig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan. 
Ozon qatlamida tuynuklarning paydo bo‘lishi 
atmosferadagi ayrim zararli nurlarining yer-
gacha yetib kelishiga sabab bo‘lmoqda.