Biologiya 5 new indd

¹
Organlar sistemasi
Vazifalari
http://eduportal.uz

---

80
III BOB. ORGANIZM VA TASHQI MUHIT
III BOB. ORGANIZM VA TASHQI MUHIT
16-§. Ekologik omillar
Ekologik omillar. 
Tirik organizmga ta’sir ko‘rsatuvchi tashqi 
omillar 
ekologik omillar 
deyiladi. Ekologik omillar 3 xil bo‘ladi:
1) 
abiotik omillar
jonsiz tabiat omillari hisoblanadi. Masalan: 
yorug‘lik, namlik, haroratning tirik organizmga ta’siri;
2) 
biotik omillar
tirik organizmning bir-biriga ta’siri, masalan: 
mikroorganizm, o‘simlik va hayvonlarning o‘zaro ta’siri;
3) 
antropogen omillar
inson faoliyatining tabiatga ta’siri na-
tijasida yuzaga keladi. Masalan: inson faoliyati natijasida tirik 
organizmlarning qirilib ketishi, tiklani shi, yangi nav va zotlarning 
yaratilishi.
Tirik organizm moslashgan, yaxshi ko‘payadigan muhit 
ya shash 
muhiti
deyiladi. Baliqlar tanasining suyri shaklda bo‘lishi va shi-
limshiq bilan qoplanganligi suv qarshiligini yengishga yordam be-
radi. Sudralib yuruvchilarning muguz tangachasi cho‘l sharoitida 
ularni suv bug‘latishdan va issiqdan asraydi. 
Biotsenoz. 
Tabiiy jamoa deganda, jonli va jonsiz tabiatning 
o‘zaro aloqasi tushuniladi. Tabiiy jamoaning jonli qismi 
biotsenoz
deyiladi. Biotsenozga o‘simlik, hayvon va mikroorganizmlar kiradi. 
Biotsenoz quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:
1. 
Produtsent
– organik modda hosil qiluvchilar. Ularga yashil 
o‘simliklar kiradi.
2. 
Konsumentlar
– iste’mol qiluvchilar. Ularga o‘txo‘r va yirtqich 
hayvonlar kiradi.
3. 
Redutsentlar
– parchalovchilar. Organik moddalarni mineral 
moddalarga aylantirib beradi. Ularga bakteriyalar va zamburug‘lar 
kiradi.