Genetika va evolyutsion

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18-rasm. Tuyoqlilar oyog`ining inadaptiv (yuqorigi qattor) va adaptiv (pastki
qator) evolotsiyasiga misollar: 1-anopleteriya;
2- enteledon; 3- anxiterium; 4— gelokus. 

---

80 
spirallanishi qanday o`zgarganligini tekshirdi. Uning kuzatishlariga qaraganda, 
pliotsen davrining quyi qatlamlaridagi mollyuskalar chig`anog`ining
tashqi ko`rinishi 
hozirgi vaqtda Janubiy Yevropada yashaydigan polyudinalarga, yuqori qatlamlardagi 
chig`anoqlar esa Janubiy Xitoyda tarqalgan viviparus mollyuskalariga o`xshash 
bo`lgan. Bu misolda vaqt o`tishi bilan mollyuskaning bir turi ikkinchi turiga 
aylanganligining ashyoviy dalilini ko`ramiz. 
4.
 
Evolyutsion ta’limotning o`simliklar va hayvonlar fiziologiyasiga tadbiq 
etilishi. 
Evolyutsion ta’limot o`simliklar fiziologiyasining rivojlanishiga ham o`z 
ta’sirini ko`rsatdi. Darvin ta’limoti asosida o`simliklar fiziologiyasini 
rivojlantirishda K. A. Timiryazevning (1843—1920) xizmatlari benihoyat katta 
bo`ldi. Uning mulohazasiga ko`ra, fiziologiya fani tirik tabiatdagi hodisalarni 
tasvirlash bilan cheklanib qolmay, balki ularning sabablarini aniqlashga intilmog`i
zarur. Darvin tirik tabiatdagi har qanday organizm, organning tuzilishi va 
funksiyasi tarixiy rivojlanish natijasidir, deb uqtirgan edi. Modomiki shunday ekan, 
nima uchun o`simliklarning bargi yashil, degan savol tug`iladi.
K.A. Timiryazev o`simliklar bargining yashil bo`lishi quyosh nuridagi 
energiyaga boy o`ta qizil nurlarni qabul qilishga moslanish natijasi ekanligini, 
chunki o`simliklardagi assimilyatsiya quyosh nuri spektorining qizil nurlari ta’sirida 
eng yuqori samara berishini hamda fotosintez jarayonida karbonat angidiridning 
parchalanish miqdori yashil barglarga ta’sir etuvchi qizil nurlar energiyasiga to`g`ri 
proportsional ekanligini birinchi bo`lib tushuntirib berdi. U yashil o`simlik-
larning fotosintetik xossasi — moddalar va energiyaning saqlanish qonuni tirik 
tabiatga ham xos ekanligini isbotladi. 
O`simliklar tomonidan uglerod o`zlashtirilishiga asosiy sabab quyosh 
energiyasi ekanligini qayd qilib, uning ishtirokida 
o`simliklarning xlorofill donachalarida karbonat 
angidrid bilan suv qo`shilib, organik moddalar hosil 
bo`lishini, quyosh energiyasi harakatdagi (kinetik) 
energiya holatidan yashirin (potentsial) energiyaga 
aylanishini, oziqdagi yashirin energiya yerdagi 
barcha tiriklik uchun zarur energiya manbai 
bo`lishini ta’kidladi. Bu bilan yashil o`simliklarning 
kosmik roli ochib berildi. Shu bilan bir qatorda, 
fotosintez natijasida ajralib chiqadigan kislorod 
barcha aerob organizmlarning nafas olishi uchun 
zarurligi ko`rsatib o`tildi. Timiryazev yashil 
o`simliklar xlorofilining tuzilishi bilan hayvonlar 
qonidagi 
gemoglobinning 
tuzilishi 
o`rtasida 
ximiyaviy va fiziologik yaqinlik borli giga birinchi 
bo`lib kishilar e’tiborini qaratdi va unga o`simlik- 
lar bilan hayvonlarning kelib chiqishidagi birlikni 
ko`rsatuvchi fiziologik dalil sifatida yondashdi. 
Evolyutsion ta’limot odam va hayvonlar fiziologiyasiga ham katta ta’sir 
ko`rsatadi. I.M.Sechenov (1829-1905) evolyutsion fiziologiyaning asoschisi