Genetika va evolyutsion

7.
 
Tarixiy geologiyaning asoslanishi. 
Qadimgi davrlarda yashagan tirik organizmlarning qoldiqlarini o`rganish yer 
tarixini aniqlashda nihoyatda katta ahamiyatga ega ekanligi qayd qilingan. Ingliz 
olimi Charlz Lyayel (1797— 1876) juda ko`p dalillarga asoslanib, «halokatlar 
nazariyasi» ga qarshi chiqdi. U ikki tomdan iborat «Geologiya asoslari» degan 
asarida yer tarixida va hozirgi vaqtda ham o`z ta’sirini ko`rsatayotgan suv, shamol, 
vulqonlar
otilishi, issiqlik, o`simliklar, hayvonlar va hokazolardan tashqari, boshqa 
omillar bo`lmaganligini ta’kidlaydi. 
Lyayel birinchi bo`lib, yer qobig`ini tadqiq qilish uchun tarixiy usulni fanga 
joriy etdi va bu bilan tarixiy geologiyaga asos soldi. Qayd qilingan omillarning 
sekin, lekin uzoq muddatli muntazam ta’siri tufayli turli geologik davrlarda uzluksiz 
o`zgarishlar sodir bo`lgan. Uchlamchi davrni Lyayel eotsen, miotsen va pliotsen 
kichik davrlarga bo`lib, ular orasidagi bog`lanishlarni ta’kidlaydi. Chunonchi, 
eotsenda yashagan organik formalar hozirgilardan farq qilgan. Biroq miotsendagi 
organizmlar qisman qadimgilarga, qisman hozirgilarga o`xshab ketgan, pliotsenda 
esa hozirgi zamondagi formalar ko`pchilikni tashkil etgan. Demak, organik olam 
asta-sekin o`zgargan. 
Lyayelning yer qiyofasining sekinlik bilan o`zgarishi haqidagi ta’limoti 
hayvonlar bilan o`simliklar turi doimiy, degan ta’limotga qarama-qarshidir. 
Tabiiyki, Lyayel ta’limoti evolyutsion g`oyalarning keyingi rivojlanishiga katta ta’sir 
ko`rsatdi. Lyayel ishlari tufayli tabiatni o`rganish bo`yicha tarixiy prinsip joriy etildi 

---

39 
va yer tarixini tushuntirishda hozirgi vaqtda ta’sir etayotgan omillarni o`rganish 
lozimligi ta’kidlandi. 
K.A. Timiryazev Lyayel g`oyasi umuman tabiyotshunoslikning, xususan, 
biologiyaning kelgusi rivojlanishiga, shubhasiz, ta’sir ko`rsatganligini ta’kidlagan. 
Lyayel ishlari tufayli tabiatni o`rganish bo`yicha tarixiy prinsip joriy etildi va yer 
tarixini tushuntirishda hozirgi vaqtda ta’sir etayotgan omillarni o`rganish lozimligi 
ta’kidlandi.