O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

3.
 
Diadoxlar urushi. 
Aleksandr o‗z vorisini rasmiy jihatdan tayinlashga ulgurmadi. Bu 
uning lashkarboshilari o‗rtasi- da Aleksandr merosi uchun uzoq kurash davom etishiga olib 
keldi. Bu kurash bir necha o‗n yillarga cho‗zilib, juda ko‗p qon to‗kishlarga sabab bo‗ldi. 
Aleksandrning o‗limi vaqtida makedon taxtiga qonuniy da‘vogarlar bo‗lmay, 
Aleksandrning xotini bo‗lgan so‗g‗d ma- likasi Roksana hali homilador edi. Pergamda 
Aleksandrga asir tushgan fors satrapi Artabazning qizi Barsinadan 4 yoshli no- qonuniy o‗g‗li 
Gerakl qolgan edi. Taxtga Filipp II ning aqli zaif, noqonuniy o‗g‗li Arridey ham da‘vo qilishi 
mumkin edi. Make- doniyada Aleksandrning yaqinlari Roksana agar o‗g‗il tuqsa, uni podsho 
deb e‘lon qilish, uning go‗dakligi davrida hokimiyat- ni tajribali sarkarda Perdikka 
boshchigidagi davlat kengashi- ga topshirish lozim, deb hisobladilar. Harbiy boshliqlar va sa -
roy a‘yonlarining boshqa bir guruhi Arridey nomzodini yo‗qlab chiqdilar. Obro‗li 
lashkarboshi Nearx makedon taxtiga bir- dan-bir da‘vogar Gerakl bo‗lishi mumkin, dedilar. 
Aleksandrning safdoshi, lashkarboshi Ptolemey boshchiligidagi yana bir guruh podshoni 
saylash kerak emas, chunki Aleksandrning o‗g‗illarini onalari Sharq ayollari, uning 
asiralaridir, oqibatda, bunday da‘vogarlarni taxtga chiqarish hamma vaqt noqonuniy bo‗ladi, 
deb hisobladilar. 
Taxt vorisi to‗g‗risidagi munozaralar Perdikka regentligi bilan Filipp II ning noqonuniy 
o‗g‗li Arrideyni podsho deb e‘lon qilish bilan tugadi. Xuddi shu vaqtda Aleksandrning bevasi 
Roksana o‗g‗il tug‗di va unga Aleksandr deb nom berildi. Makedon tax- tiga birdaniga 
Arridey Filipp III nomi bilan, Roksananing o‗g‗li Aleksandr IV nomi bilan podsho deb e‘lon 
qilindi. Osiyodagi qo‗shinlar qo‗mondonligini o‗ziga olgan Perdikka yana regent etib 
tayinlandi. Shunday qilib, u Aleksandr davlatining amal- dagi hokimiga aylandi. 

---

51 
Aleksandrning vafotidan keyin yagona davlatning amalda oliy hokimi bo‗lgan Perdikka 
Bobilda makedon podshosining eng yaqinlari o‗rtasida satrapliklarni taqsimladi. Yunoniston 
va Makedoniya Antipatrga, Frakiya Lisimaxga, Misr Ptolemey- ga, Kappadokiya va 
Paflagoniya Yevmenga, Gellespont Frigiya- si Leonardga, Buyuk Frigiya Antigonga, Suriya 
Laomedontga va Midiya Pifonga berildi. Barcha yangi saylangan hokimlar qo‗shinlari bilan 
o‗z mulklariga jo‗nab ketdilar. Aleksandrning aynan ana shu sobiq safdoshlari (diadoxlar) 
o‗zlariga berilgan hududlarga qanoat qilmay hamda boshqalarning mulkiga ega- lik qilish 
uchun Aleksandr merosini talashib, qonli kurashni boshladilar.
Aleksandr o‗limidan keyingi ikki yil davomida Yunoniston makedon zulmidan ozod 
bo‗lishga urindi. Yunoniston va Makedoniya hokimi Antipatr yunon qo‗shinlarini tor-mor 
qilib, bu yerga makedon garnizonlarini joylashtirdi. Mil.avv. 321 -yilda Misrda o‗rnashib olgan 
Ptolemey Perdikkaning regentligini tan olmadi. Antigon, Ptolemey va Antipatrga Perdikka 
juda qudratli ko‗rindi. Perdikkaga qarshi fitna uyushtirdilar. Perdikka Misrga qo‗shin tortdi, 
yurish paytida Perdikka Memfis yaqinidagi qarorgohda g‗animlari yuborgan qotillar - o‗z 
suvoriylari tomonidan o‗ldirildi. Shundan so‗ng davlat regenti qilib Yunonis- ton va 
Makedoniyaning hokimi keksa Antipatr saylandi. Uning buyrug‗i bilan podsho oilasi 
Makedoniyaga ko‗chirildi. 
Antipatr topshirig‗i bilan mil.avv. 321-yilda satrapliklar qis- man qayta taqsimlandi. 
Natijada kelajakdagi eng yirik Osiyo davlatining asoschisi Salavk Bobilni o‗z qo‗liga oldi. 
Shundan ikki yil keyin mil.avv. 319-yilda Antipatr vafot etdi. U regent- likka voris qilib keksa 
va tajribali harbiy boshliq Poliperxontni tayinlashga ulgurgan edi. 
Ammo yuzaga kelgan bu vaziyat Aleksandrning yaqinlari bo‗lgan yosh va g‗ayratli 
lashkarboshilarni qanoatlantirma- 
di. Jumladan, Antipatrning bu qaroridan o‗z o‗g‗li Kassandr norozi bo‗lib, Poliperxontdan bu 
lavozimni tortib olish uchun Sharqdagi satraplar Lisimax, Antigon va Ptolemey bilan it ti- foq 
tuzdi. Mil.avv. 316-yilda Poliperxont regentlikdan chet- lashtirildi. Kassandr butun 
Yunonistonni egallab oldi. Lekin Kassandrning kuchayib ketishidan Antigon va Aleksandr ning 
sobiq kotibi Yevmen norozi bo‗ldilar. Aleksandr davlatining yaxlitligini saqlab qolishga 
uringan, separat kayfiyatlar- ga qarshi natijasiz kurashgan birdan-bir kishi Yevmen edi. U 
makedon podsholigining «qonuniy» podsholari nomidan harakat qilgan, qator sabablarga 
ko‗ra, hech qanday hudud va qo‗shinga ega bo‗lmagan birdan-bir diadox edi. Lekin uning 
qo‗lida Aleksandr sobiq davlatining turli shaharlarida bosib olingan katta miqdordagi 
moliyaviy mablag‗lar mavjud edi. Yevmen ana shu mablag‗lar hisobiga katta yollanma 
qo‗shin to‗plab, Bobil va Eronni bosib olishga urindi. Bu xavfga qarshi Antigon Bobil va 
Midiya satraplari Pifon va Salavk bilan ittifoq tuzdi. Bu ittifoq Yevmenga qarshi yurish qildi. 
Mil.avv. 316-yilda Gabiyan yonida (Midiya va Eron chegarasi) Yevmen bilan Antigon 
o‗rtasida hal qiluvchi jang bo‗ldi. Yevmenning yollanma qo‗shinlarining xoinligi jangni 
Antigon foydasiga hal qildi. Yevmen qo‗lga olinib, qatl qilindi. 
Mil.avv. 317-yilda Aleksandrning onasi Olimpiada hokimiyatni Roksananing o‗g‗liga 
qoldirish uchun Filipp Arridey va uning xotini Evridikani oldirishga buyruq berdi. Shundan 
so‗ng uning o‗zi Kassandr tomonidan qatl qilindi. Roksana va Aleksandr IV Kassandrning 
asirligida bir necha yil ushlab turildi. 
Kassandr Aleksandrning kichik singlisi Fessalonikaga uylan- gan bo‗lib, Aleksandrning 
o‗g‗li hozircha hayot ekan, o‗zini no- qulay sezar edi. Kassandr buyrug‗i bilan Amfipol noibi 
Roksana va uning o‗g‗lini maxfiy o‗ldirib, ularni dafn qildi (mil.avv. 311 -310-yillar). Bir 
necha yildan so‗ng Kassandr keksayib qol- gan Polisperxont bilan maxfiy shart bilan tinchlik 
shartnomasi- ni tuzdi. Shartga ko‗ra, Polisperxont Aleksandrning Barsinadan bo‗lgan o‗g‗li 
o‗n yetti yoshli Gerkulesni zaharlab o‗ldirishi ke- rak edi. Polisperxont bu yovuzlikni amalga 
oshirib, siyosatdan chetlashdi. Qotillik evaziga Etoliya va Epirda gi o‗ziga berilgan mulklarda 
qolgan umrini yashadi. Aleksandrning katta opasi Epir malikasi beva Kleopatra Sard shahrida 

---

52 
yashab turgan edi. Malikaning qo‗lini Salavk so‗radi. Buni bilib qolgan Antigonning buyrug‗i 
bilan malikani o‗z kanizaklari o‗ldirdilar. Shundan 
so‗ng Antigon kanizaklarni ham qatl qilishni buyurib, malikani favqulodda dabdaba bilan dafn 
ettirdi. 
Diadoxlar o‗rtasidagi urushlar uzoq davom etib, Yunoniston, Misr, Kichik Osiyo va 
Mesopotamiya asosiy jang maydonlari- ga aylandi. Mil.avv. 306-yilda Antigonning o‗g‗li 
Dimetriy Po- liorket («shaharlarni qamal qiluvchi») makedon garnizonlarini Yunonistondan 
haydab yubordi. Afina va Megarada erkinlik va demokratiya e‘lon qilindi. Mil.avv. 306-yilda 
Antigon, keyinroq Ptolemey, Lisimax, Salavk va Kassandr o‗zlarini podsho deb e‘lon qildilar. 
Yuzaga kelgan bu vaziyat diadoxlarni o‗z hududlarida o‗z podsholik hokimiyatlarini 
o‗rnatishga intilishlari uchun hech qanday rasmiy to‗siq qolmaganini bildirar edi.
Antigon bilan Plolemey o‗rtasida Yunonistonda urush boshlandi. Antigonning o‗g‗li 
Dimitriy Kipr yonidagi dengiz jangida Ptolemey flotini batamom yanchib tashladi. Shundan 
so‗ng Antigon barchaga xat yozib, o‗zini podsho deb atashlarini talab qildi. Dimitriy Afinadan 
Kassandrning makedon qo‗shinlarini haydab chiqardi. Qachonlardir Filipp va Aleksandrdek u 
ham yunonlarni Korinfga to‗plab, ularni o‗zini Makedoniyaga qarshi yo‗lboshchi deb e‘lon 
qilishga majbur qildi. Ptolemey, Salavk va Lisimax 80 yoshli Antigon va uning o‗g‗li 
Dimitriyga qarshi itti- foq tuzdilar, ittifoqchilar bilan birga Salavk 100 jang aravasi va 480 ta 
jangovar fillar bilan Frigiyadagi Ips yonida (mil.avv. 301- yil) Antigon va Dimitriyga qarshi 
jang qildilar. Jangda Aleksandrning eng qudratli vorislaridan biri Osiyo hukmdori 80 yoshli 
Antigon o‗ldirildi. Uning o‗g‗li Dimitriy qolgan-qutgan askarlari bilan qochishga ulgurdi. 
Lisimax butun Kichik Osiyoni egalla- di, Salavk Tavr tog‗laridan Hindistongacha bo‗lgan 
yerlarni Suriya va Finikiya bilan birga egalladi. Mil.avv. 301-yilda Antigon, 297-yilda 
Kassandr, 284-yilda Dimitriy Poliorket, 281-yilda Lisimax, 283-yilda Ptolemey Lag va 281-
yilda Salavk vafot etdi. Aleksandrning safdoshlari va bevosita merosxo‗rlaridan so‗nggi 
diadox bo‗lgan Salavkning halokati bilan diadoxlar davri tuga- di. Ularning o‗rniga Ellin 
podsholari (Epigonlar) avlodi keldi. 
Aleksandr vafotidan so‗ng uning eng yaqinlari diadoxlar o‗rtasidagi 40 yillik urush 
natijasida Aleksandr davlati xaro- balarida 3 asosiy va eng yirik podsholiklar: Makedoniya 
(unga bo‗ysundirilgan Yunoniston), Misr (Suriyaning janubiy qismi va Kichik Osiyoning ba‘zi 
viloyatlari) va Salavkiylar davlati (Osiyo mulklarining asosiy qismi) tashkil topdi. Ulardan 
tashqari, ellin davrida bir qancha katta-kichik davlat birlashmalari: Pergam, 
Pont,Vifiniya, Kappadokiya, Yunon-Baqtriya va Parfiya podsho- liklari mavjud edi.