O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti “tarix” kafedrasi

M.a. IX asr oxiri-VI asrlarda Attikaning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti 
O‗rta Yunonistonning janubiy-sharqiy viloyatlaridan biri, markazi Afina bo‗lgan Attika 
misolida yunon polisining shakllanishini atroflicha ko‗rish mumkin. Yunonistonning markaziy 
viloyatlaridan biri bo‗lgan Attikaning maydoni 2250 km kv bo‗lib, maydoni bo‗yicha 
Spartadan keyingi o‗rinda turgan. Barcha tomonlari dengiz va tog‗lar bilan o‗ralgan Attika 
dehqonchilik uchun noqulay bo‗lib, unumdor yer kam bo‗lgan. Kumush konlari, marmarning 
mo‗l-ko‗lligi savdo-hunarmandchilikning ilk taraqqiyotiga yordam berdi. Qulay dengiz 
gavanlari dengizchilikning rivojlanishiga sabab bo‗ldi. Dastlab Attika aholisi kichik 

---

22 
qishloqlarda yashagan. Keyinchalik esa ular qoyatosh bag‗rida joylashgan Afina akropoli 
markazi bo‗lgan shahar atrofida birlashdilar. 
Attikaning qadimgi aholisi bo‗lgan ioniylar va pelasglarga doriylarning ko‗chishi ta‘sir 
qilmadi. Attika doriylar hujumini qaytardi. Attikada doriylar Peloponnesdan haydab yuborgan 
axeylarning bir qismi panoh topdi. Attikada yunon tilining ioniy shevasida so‗zlashadigan 
qabilalar guruhi to‗rt urug‗ yoki qabila (fil)ga bo‗lingan edi. Har bir fil bir necha o‗nlab 
urug‗lardan iborat bo‗lgan uch fratriyaga bo‗lingan. Gomer davrida Attika aholisini urug‗ 
zodagonlaridan chiqqan yo‗lboshchi basileylar boshqargan. Basileylar oliy hukmdor, sudya, 
kohin va harbiy boshliq vazifasini bajarganlar. Boshqa yunon polislarida bo‗lganidek, 
basileylar huzurida Afinada oqsoqollar kengashi - areopag bor edi. Afsonalarga ko‗ra, Afina 
aholisini birlashtirgan afsonaviy Tersiy aholini uch guruhga bo‗ladi: yer egalari - yevpatridlar, 
dehqonlar - geomorlar va hunarmandlar - demiurglar. 
Attika viloyati 12 alohida hudud - qabila okruglariga bo‗lingan. Ularning markazlari 
Afina, Torika, Marafon, Afidna bo‗lgan. Mil.avv. VIII asr davomida xojalik va xususiy 
mulkchilikning rivojlanishi natijasida yevpatridlar basileylar
 
ning huquqini asta-sekin cheklay 
boshladilar. Ular o‗zlarining ichidan arxontlar (oqsoqollar)ni saylay boshlaydilar. 
Basileylarning boshqaruv vakolatlari harbiy arxont (boshliq, sudya)ga o‗ta boshladi. Natijada 
basileylarga faqat kohinlik vazifasi qoldi va u saylana boshlandi. Shunday qilib, Afi nada 
hokimiyatni yevpatridlar orasidan har yili saylanadigan 9 arxont boshqara boshladi . Ularning 
o‗rtasida ijroiya, harbiy va sud hokimiyati taqsimlangan edi. 
Yil davomida arxont vazifasini bajargan yevpatridlar o‗z o‗rinlarini yangi saylanganlarga 
bo‗shatib berib, o‗zlari areopagning umrbod a‘zolari bo‗lib qolar edilar. Areopag mil.avv. 
VIII-VII asrlarda eng obro‗li hokimiyat organi bo‗lgan.
Mil. avv. VIII asrdan qishloq jamoalarida yer oilalarga bo‗lib berildi. Yer xususiy mulkka 
aylanib, asosan mayda dehqon xojaligi paydo bo‗ldi. G‗allachilik, uzumchilik, zaytun 
daraxtlarini ekish dehqon xo‗jaligining asosoiy mashg‗uloti bo‗ldi. Asta-sekin ishbilarmon 
dehqonlar, urug‗ oqsoqollari mayda dehqonlarning yerlarini turli yo‗llar bilan bosib ola 
boshladilar. Qarzga botgan kambag‗al dehqonlar yerlaridan ajralib, qarzlari uchun qullikka 
tushib qoldilar. Yeri bo‗lmagan yoki yeridan ajralgan bir qism dehqonlar hunarmandchilik 
bilan shug‗ullandilar. Hunarmandchilik ustaxonalari – ergasteriyalar paydo bo‗ldi.
Savdo, hunarmandchilik bilan shug‗ullanadigan aholi orasida ham tabaqalanish 
kuchayib, boy, o‗rta va mayda savdogar, hunarmandga ajraldi. Dehqonlar, hunarmand-
savdogarlar yollanib ishlaydigan demos (xalq) aholining asosoiy qismini tashkil qildi. Demos 
ichidan boy dehqonlar, boy tadbirkor hunarmand-savdogarlar, kema egalari ajralib chiqdi. 
Dastlab polislarda hokimiyatni egallab olgan katta yer egalari - zodagon yevpatridlar o‗z 
mavqelarini yo‗qota boshladilar. Yunon polislarida mil.avv. VII asrda o‗tkazilgan harbiy 
islohotlar natijasida zodagonlarning jang aravalari va otliq qism o‗rniga polisning o ‗ziga tog‗ 
aholisi demosdan shakllantiriladigan og‗ir qurollangan piyoda goplitlar paydo bo‗ldi. Natijada 
zodagonlar polisning harbiy tashkilotida o‗zlarining avvalgi imtiyozli mavqelaridan mahrum 
bo‗ldilar. Endilikda demos boy yunon polis-davlatlari
 
ning iqtisodiy-siyosiy hayotida muhim 
o‗rinni egallay boshladi. Bu yangi qatlam hokimiyatni bosib olgan urug‗ zodagonlari bi lan 
hokimiyat uchun kurashga kirishdi.