O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Erkin yashovchi infuzoriyalar.
Ko‘ pchilik erkin yashovchi infuzoriyalar dengizlarda va 
chuchuk suv havzalarida hayot kechiradi. Ularning bir qismi suv planktonida muallaq yashaydi. 
Bentosda hayot kechiradigan infuzoriyalar orasida suv tubida yoki suv o‘simliklarida o‘rmalab 
yuruvchi turlari ham ko‘p uchraydi. Psammofill infuzoriyalar qirg‘oq yaqinidagi qum zarralari 
orasida kapillyar namlikda yashashga moslashgan. Ularning tanasi ingichka va uzun bo‘lib, 
oldingi qismidagi kipriklar yaxshi rivojlangan (23-rasm). Infuzoriyalar orasida o‘troq yashovchi 
turlari ham bo‘ladi. Ular maxsus poyacha orqali suv tubidagi predmetlar, mollyuskalar yoki 
qisqichbaqalar ta-nasiga yopishib oladi. 

---

Ko‘pchilik infuzoriyalar bakteriya, chiriyotgan o‘simliklar qoldiqlari va bir hujayrali suv 
o‘tlari bilan oziqlanadi. Ular orasida haqiqiy o‘txo‘rlari ham bor. Chuchuk suv infuzoriyasi 
Nassula ornata
faqat ipsimon ko‘k-yashil o‘tlari bilan oziqlanadi. Ayrim yirtqich infuzoriyalar 
o‘zidan yirikroq tufelkalarni ham yutishi mumkin. Yirtqich didiniy o‘z o‘ljasi - tufelkadan bir 
necha marta kichik bo‘ladi. 
Kavsh qaytaruvchi hayvonlar oshqozonining oldingi qismida 
endodiniomorfa
turkumiga 
mansub bo‘ lgan 120 turga yaqin infuzoriyalar yashaydi (20-rasmga qarang). 1 sm
3
oshqozon 
shirasida ularning soni 2 mln.ga etadi. Bitta sigir oshqozonidagi massasi 1 kg.ga yetadi. 
Infuzoriyalar oshqozonda kletchatkani hazm bo‘ishini osonlashtiradi. Shuning uchun ularni 
kavsh qaytaruvchi hayvonlar bilan simbioz yashaydigan xivchinlilar deyish mumkin. 
Parazit infuzoriyalar.
Infuzoriyalarning ko‘p turlari odam va turli hayvonlar organizmida 
yashaydi. Parazit infuzoriyalar orasida ayniqsa, ixtioftirius (
Ichthyopthirius multifillis
) katta 
ahamiyatga ega (20-rasm). Parazit zog‘ora, gulmohi, do‘ngpeshona, oq amur baliqlarining 
suzgich qanotlari va jabralarida yashaydi. 
Odam yo‘g‘on ichagida balantidiy (
Balantidium coli
) uchraydi. Infuzoriya tanasi 
tuxumsimon shaklda (23-rasm); oldingi tomonida og‘izoldi chuqurchasi tubida og‘iz teshigi 
joylashgan. Infuzoriya ichak bo‘ shlig‘ida yashaganida odatda odamga ziyon keltirmaydi. Lekin 
u ko‘pincha ichak epiteliysiga kirib olib, qon eritrotsit-lari hisobiga oziqlana boshlaydi. 
Infuzoriya ichak devorida yara hosil qilib, og‘ir qonli ichburug‘ paydo qilishi mumkin. 
Balantidiy odatda cho‘chqalarning ichagida ko‘p uchraydi. Ayniqsa, cho‘chqa bolalari 
balantidioz bilan kuchli zararlanadi. Gigiyena qoidalariga rioya qilinmaganda balantidiy sistalari 
iflos qo‘l orqali odam ichagiga tushadi va to‘g‘ri ichakda sistadan chiqadi. 
Kiprikli infuzoriyalar sinfi Teng kipriklilar, Spiral kipriklilar, To‘garak kipriklilar va 
boshqa kenja sinflarga bo‘linadi.