O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Rivojlanishi.
So‘ rg‘ichlilarning hayot sikli juda murakkab bo‘lib, nasl almashinish 
orqali boradi. Jigar qurti (Fasciola nepatica)ning rivojlanishi quyidagicha boradi. 
So‘rg‘ichlilarning voyaga yetgan davri marita deyiladi. Jigar qurtining maritasi jigarning o‘t 
yo‘llarida parazitlik qiladi va shu joyga tuxum qoyadi. Tuxumlari o‘t yo‘li orqali ichakka, 
so‘ngra xo‘jayini axlati bilan tashqi muhitga chiqib ketadi. Tasodifan suvga tushib qolgan 
tuxumlardan kipriklar bilan qoplangan mikroskopik lichinka - miratsidiy rivojlanib chiqadi. 
Miratsidiyning ikkita oddiy ko‘zchasi, nerv gangliysi va bir juft protonefdiylari bo‘ladi (51-
rasm). Miratsidiyning tanasi keyingi qismida maxsus partenogenetik tuxumlari, ya‘ni murtak 
hujayralar bo‘ladi. Lichinka tanasining oldingi uchida kichikroq muskulli xartumi bor. Xartumi 
uchiga maxsus lichinka bezining yo‘li ochiladi.
Miratsidiy o‘z tanasidagi zaxira glikogen hisobiga yashaydi. Miratsidiyning bundan 
keyingi rivojlanishi oralik xo‘jayini tanasida davom etadi. Bunday xo‘jayin chuchuk suvlarda 
uchraydigan har xil qorinoyoqli mollyuskalar hisoblanadi. Jigar qurtining lichinkasi kichik 
chuchuk suv shillig‘i (
Lamnaea truncatula)
tanasida rivojlanadi. Miratsidiy xartumchasi 
yordamida shilliq tanasini teshib, uning ichki organlariga kirib oladi. Maxsus bez suyuqdigi suv 
shillig‘i to‘qimalarini eritib lichinkani mollyuska tanasiga o‘tib olishiga imkon beradi. Mol-
lyuska tanasida miratsidiy kipriklarini tashlab, xaltasimon shakldagi sporotsistaga aylanadi. 
Sporotsista 
parazitning ko‘payish xususiyatiga ega bo‘lgan voyaga yetgan davri deyish 
mumkin. U holda miratsidiy sporotsistaning lichinkasi bo‘ladi. 

---

Sporotsista davrida uning ichidagi partenogenetik tuxumlar bo‘linib, navbatdagi 
lichinkalar 
- rediyalar
hosil bo‘ladi. Rediyaning xaltaga o‘ xshash kalta ichagi bor. Sporotsista 
yorilib, rediyalar mollyuska tanasiga chiqali. O‘z navbatida rediyalar ichidagi partenogenetik 
tuxum hujayralardan yana yangi lichinkalar- 
serkariyalar
hosil bo‘ladi. So‘rg‘ichlari, ikki 
shoxli ichagi, ayirish sistemasi va nerv tugunlarining tuzilishi bilan serkariya voyaga yetgan 
parazit maritaga o‘xshaydi, lekin undan uzun va yo‘ g‘on muskulli dumining rivojlanganligi 
bilan farq qiladi. Serkariyalar rediya tanasidagi teshik orqali mollyuska tanasiga, so‘ngra suvga 
chiqadi. Serkariylar ham miratsidiylar singari oziqlanmaydi, bir necha kundan so‘ ng suv o‘ 
tlariga o‘tirib olgach, dumini tashlab tanasi sirtida sista hosil qiladi. Parazitning bu davri 
adoleskariy
deyiladi. Suvga kelgan hayvonlar o‘tlarni yeb, parazitni yuqtiradi. Ichakda 
sistaning qobig‘i eriydi. yosh parazit hayvonning tana bo‘ shlig‘i orqali jigar o‘t yo‘llariga o‘tib 
olib voyaga yetadi. 
So‘ rg‘ichlilar nasl almashinish orqali ko‘ payadi. Ularning lichinkalik davrida 
murtaklik 
hujayralarining 
bo‘linishi 
orqali 
ko‘payishi