O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

И.Х. Шарова ЗООЛОГИЯ БЕСПОЗВОНОЧНЫХ. Москва, ”Владос”, 2004.-592 s. 
122-151 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

tarqaladi. Ular shoxlanib, ikkitadan juft va bittadan toq naylarni hosil qiladi. Juft naylar yana bir 
marta dixotomik shoxlanib sakkizta uchi berk meridional naylarga ochiladi. Meridional naylar 
taroqsimon plastinkalar ostida joylashgan. Toq naylar esa paypaslagichlar asosiga keladi. 
Nerv sistemasi.
Taroqlilar nerv sistemasi ektodermal nerv to‘ridan iborat. Nerv hujayrala-
ri taroqsimon plastinkalar ostida joylashib, aboral qutbga yo‘nalgan nerv zanjirini hosil qiladi. 
Aboral organ murakkab tuzilgan statotsistdan iborat. Uning statoliti kaltsiy karbonat zarrasidan 
iborat bo‘lib, o‘zaro yopishgan kiprikchalardan hosil bo‘ lgan to‘rtta kamarchaga osilib turadi. 
Ustki tomondan statolit qopqoqcha bilan bekilgan. Statolit kamarlaridan chiqadigan to‘rtta 
egatcha dixotomik shoxlanib, sakkizta taroqsimon plastinkalarga keladi. Aboral organ tana 
muvozanatini saqlash va harakatni boshqarish vazifasini bajaradi. 
Ko’payishi va rivojlanishi.
Taroqlilar - germafrodit hayvonlar; faqat jinsiy ko‘payadi. 
Jinsiy bezlari kolbasasimon, gastrovaskulyar sistemasining meridional naylari endodermasi 
ostida joylashgan. Yetilgan jinsiy hujayralar endodermani yorib meridional naylarga, u yerdan 
og‘iz orqali suvga chiqadi. Urug‘langan tuxumlar to‘liq, notekis maydalanadi. Ularda ilk bor 
uchlamchi embrion qavati - mezoderma mezogleyga botib kirgan butsimon plastinka shaklida 
paydo bo‘ladi. 
Taroqlilar metamorfozsiz rivojlanadi. 
Klassifikatsiyasi.
Taroqlilar tipi paypaslagichlilar (Tentaculata) va paypaslagichsizlar 
(Atentaculata) kenja sinflariga bo‘linadi. Ko‘pchilik turlari paypaslagichlilarga kiritiladi. Ayrim 
paypaslagichlilar tanasi yassi tasmaga o‘xshash uzun bo‘ladi. Masalan, 
zuhro kamari
Cestis 
veneris uzunligi 1,5 m ga yaqin. Ayrim Taroqlilarning tanasi tana o‘qi boylab yassilashgan 
bo‘lib, ular suzishi va og‘iz tomoni bilan o‘rmalashi mumkin (seloplana - Coeloplana). 
Ktenoplana deb ataladigan taroqlining taroqsimon plastinkalari bor. 
Paypaslagichsizlarning paypaslagichi bo‘lmaydi. Ularga misol tariqasida Shimoliy va 
Uzoq Sharq dengizlarida keng tarqalgan Beroyoni ko‘rsatish mumkin. 
Filogeniyasi. 
Kipriklar yordamida harakatlanish taroqlilarning tuban tuzilish belgilari 
hisoblanadi. Rivojlanish davrida mezodermaning hosil bo‘lishi esa ularni tuiban 
chuvalchanglarga yaqinlashtiradi. Shu sababdan taroqlilar bo‘shliqichlilar bilan birga bitta 
umumiy ajdoddan kelib chiqqan deyish mumkin.