Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

 
J.M.Kyeyns nazariyasi.
Ingliz iqtisodchisi J.M.Kyeynsning (1883-1946 yillar) iqtisodiy 
nazariyasi davlat tomonidan tartibga solishda kapitalistik ishlab chiqarishning ehtiyoji sifatida 
vujudga kyeldi hamda u Moliyaviy konsepsiyani shakllantirishga va Moliyaviy siyosatni ishlab 
chiqishga juda katta ta’sir kо‘rsatdi. Kyeynscha tavsiyalar, uning turli xildagi modifikasiyalari 
bilan birgalikda, uzoq yillar davomida turli davlatlarning amaliyotida foydalanildi. J.M.Kyeyns 
Moliyaviy konsepsiyasining asosida “samarali talab” g’oyasi yotadi. 
Iqtisodiyot 1929-1933 yillardagi og’ir siklik tanazzulni boshdan kyechirayotgan bir 
paytda J.M.Kyeyns о‘zining nazariyasini “Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi” nomli 
asarida (1936 yil) bayon etib, maydonga chiqdi. Unda nobarqaror rivojlanish sharoitida davlat 
iqtisodiyotga aralaShuvining zarurligi asoslab berildi. Moliyaviy kategoriyalar va birinchi 
navbatda, davlat xarajatlari ana Shunday aralaShuvning instrumyentlari hisoblanishi kerak. 
Ularning shakllanishi, tarkibiy tuzilmasi va о‘sishi “samarali talab”ga erishishning muhim 
omillari bо‘lmog’i lozim. Soliqlar va qarzlar hisobidan davlat xarajatlarining о‘sishi tadbirkorlik 
faoliyatini jonlantirishi va milliy daromadning kо‘payishini ta’minlashi hamda ishsizlikka 
barham berishi mumkin. Bu maqsadga erishi uchun, muallifning fikricha, davlat faqat о‘z
xarajatlarining darajasini oshiribgina qolmasdan, balki shaxsiy va investision istye’molga ham 
о‘z ta’sirini kо‘rsatishi kerak. 
J.M.Kyeyns soliqlar va ularning asosiy “psixologik qonun”ga ta’siri masalalariga alohida 
ahamiyat bergan. Ana Shu “qonun”ga muvofiq, insonlar о‘z istye’mollarini oshirib borishga 
moyildir. Lekin bu moyillik ular daromadlarining oshganchalik darajasida emas. Bu narsa, о‘z 
navbatida, tovarlarga bо‘lgan talabning pasayib kyetishiga va ishlab chiqarishning qisqarishiga 

---

olib kyeladi. Davlat ana Shunday “qonun”ning paydo bо‘lishiga tо‘sqinlik qilishi hamda soliq 
tuShumlari, qarzlar hisobidan о‘z xarajatlarini oshirish yoki turli myetodlar orqali xususiy 
investisiyalarni rag’batlantirish yо‘li bilan yetmayotgan talabni tо‘ldirishi kerak. Uning 
formulasi quyidagicha: 
J + S = I + Dx, 
Bu yerda: J – jamg’armalar; 
S – soliqlar; 
I - investisiyalar; 
Dx – davlat xarajatlari. 
Shunday qilib, J.M.Kyeyns ishlab chiqarishning monopollaShuvi sharoitida iqtisodiyotni 
tartibga solishga yо‘naltirilgan va prinsial jihatdan yangi bо‘lgan Moliya nazariyasini ishlab 
chiqqan. 1970-yillarga qadar sanoati taraqqiy etgan kо‘pgina mamlakatlar Moliyaviy 
siyosatining asosini tartibga solish kyeynscha nazariyaning boshlang’ich holatlari (nuqtalari) 
tashkil etdi.