Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

 
3. Ijtimoiy va iqtisodiy jamg’armalar 
Nobyudjet jamg’armalarning bozor iqtisodiyoti tizimida bar qator afzalliklari mavjud, 
ya’ni: 
- davlat byudjetini yengillashtirish imkonini beradi, uning xarajatlarining bir qismini о‘z 
zimmasiga oladi va ayni mahalda byudjetni mablag’ bilan ta’minlash muammosini ma’lum 
darajada hal qiladi; 
- ijtimoiy va boshqa xarajatlarni Moliyaviy ta’minlashning qoldiq tamoyillarini bartaraf 
etish imkonini beradi; 
- mablag’dan qat’iy nazar maqsadli foydalanib, davlat safarbar qilayotgan resurslarni 
kо‘paytirish imkonini yaratadi. 
Jahon tajribasidan nobyudjet jamg’armalarning juda kо‘p turlari mavjud. Barchasini 
funksional jihatdan 2ta katta guruhga ajratish mumkin: 
- ijtimoiy yо‘naltirilgan jamg’armalar (pyensiya jamg’armai, majburiy tibbiy sug’urta 
jamg’armai, davlat bandlik jamg’armalari, ijtimoiy sug’urta jamg’armalari, aholini qо‘llab-
quvvatlash umummilliy jamg’armalar) 
- iqtisodiy jamg’armalar (Davlat yо‘l jamg’armaisini alohida kо‘rsatish mumkin Lekin 
ularni ijtimoiy jamg’armalar tarkibiga ¦am kiritish mumkin). 
“Insonning ijtimoiy himoyalanganligi” inson bilan jamiyat aloqalarining rang-
barangligini aks ettiradi, fuqarolarning hayot faoliyati ana Shu aloqalar tufayli sodir bо‘ladi, 
ularning qobiliyati ochiladi va ishga solinadi.
Ijtimoiy jamg’armalar, bu aholining bir qator ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish va 
konstitusion huquqlarini kafolatlash maqsadida ijtimoiy xizmat kо‘rsatish uchun mо‘ljallangan 
pul mablag’lari jamg’armai bо‘lib, о‘z faoliyatini mamlakat milliy daromadini qayta taqsimlash 
va ulardan foydalanish asosida olib boradi. 
Milliy iqtisodiyotda ijtimoiy jamg’armalar о‘tish davridagi taqsimot munosabatlari 
mahsuli bо‘lib, katta ijtimoiy Yukni kо‘taradi. 
Ijtimoiy jamg’armalarni shakllantirishning i¦tiyoriyligi bozor munosabatlarining 
dyemokratik mohiyati bilan belgilanadi. Ijtimoiy jamg’armalarga mablag’ ajratishning 
majburiyligi esa davlatning bozor iqtisodiyotidagi funksional roli, jumladan uning ijtimoiy 
vazifalari oldindan belgilanadi. 
О‘zbekistonda ijtimoiy jamg’armalar mulkchilik shakliga bog’liq holda davlat 
jamg’armalari va nodavlat jamg’armalardan iborat. Davlat ijtimoiy jamg’armalari umummilliy 
xarakterga ega bо‘lib, ularni umumiy muammolarni hal ettiradi. 

---

Kо‘p ukladli iqtisodiyot о‘z mazmuniga kо‘ra taqsimlash munosabatlarining bozor va 
nobozor k¤rinishlarning taqozo etadi. Taqsimlashning bu aralash jarayonida Moliyaviy 
munosabatlarning о‘tish xarakterini ifodalaydigan ijtimoiy jamg’armalar shakllanadi. 
YAIMning о‘sishi iqtisodiyot sub’yektlarining ijtimoiy jamg’armalarga mablag’ ajratish 
imkoniyati ortayotganini bildiradi. Iqtisodiyotni kо‘p ukladli tuzilmasi, bir tomondan, ijtimoiy 
jamg’armalarni mablag’ bilan ta’minlashning i¦tiyoriyligi, ikkinchi tomondan esa majburiyligini 
taqozo etadi. 
Davlat ijtimoiy jamg’armalari umummilliy xarakterga ega bо‘lib, ulardan umumiy 
ijtimoiy munosabatlarni hal etishda foydalaniladi. Ular “о‘zbek modyeli”ning ijtimoiy 
maqsadlarini amalga oshirishga mо‘ljallangan. Davlat ijtimoiy jamg’armalari iqtisodiy 
munosabatlar bilan belgilanadi, Shuning uchun ularning iqtisodiy imkoniyatlardan Yuqori 
bо‘lishining chyegarasi bor, aks holda ular iqtisodiy о‘sishga tо‘sqinlik qilishi mumkin. 
Davlatning maqsadli byudjetdan tashqari ijtimoiy jamg’armalariga funksion vazifalariga 
muvofiq quyidagilar kiradi: О‘zbekiston Respublikasi Pyensiya jamg’armai, О‘zbekiston 
Respublikasining Davlat Bandlikka kо‘maklashish jamg’armai, О‘zbekiston Respublikasi 
Kasaba uYushmalari fyedyerasiyasi jamg’armai,