Tibbiyot instituti talabalari uchun

10.4. Yara kanalining yo’nalishini aniqlash
Odam tanasidan o’q o’tgan yo’liga yara kanali deyiladi. Kanalning 
yo’nalishini faqatgina murdani kesib ko’rishda aniqlash mumkin, chunki u doimo 
ham kirish va chiqish teshigini birlashtiravermaydi. Ammo ko’pincha yara kanali 
to’g’ri chiziqli bo’ladi.
Yara kanallari to’g’ri va noto’g’ri, uzluksiz va uzilgan hollarda bo’lishi 
mumkin. To’g’ri uzluksiz bo’lganda o’q butun organlar orqali to’g’ri o’tadi. 
To’g’ri uzilgan kanal esa organlarning bir-biriga nisbatan siljishi tufayli sodir 
bo’ladi. Noto’g’ri yara kanallari esa o’q o’z yo’lida qandaydir to’siqqa uchraganda 
o’z yo’nalishini o’zgarishi tufayli kuzatiladi. Bular ham uzluksiz va uzilgan 
bo’ladi. Agar yara kanali uzilgan bo’lsa tekshirishda anchagina qiyinchilik 
tug’dirishi mumkin. Masalan, o’q bilan orqasidan otib o’ldirishda, o’q umurtqa 
pog’onasini jarohatlab umurtqa kanali orqali harakatlanib kalla bo’shlig’iga 
tushadi va tepa suyagini teshib tepa qismidagi teri tagida to’xtab qoladi. Bunday 
hollarda yara kanalini kuzatish juda qiyin kechadi.
Yara kanalining xarakteri ko’pgina faktorlarga, birinchi navbatda organ va 
to’qimalar tuzilishining o’ziga xos xususiyatlariga bog’liq. Odatda qattiq 
to’qimalarda yara kanalini aniqlash oson bo’lsa, yog’ kletchatkasida juda qiyin, 
189

---

chunki u qon bilan kuchli qoplangan bo’ladi. Yassi suyaklarda yara kanalining 
tuzilishi kesik konus shaklida bo’lganligi uchun muhim diagnostik ahamiyatga 
egadir (59, 60 rasmlar).
Ichi bo’sh organlarda (oshqozon, ichak) o’qning gidrodinamik ta’siri tufayli 
kirish teshigi uncha katta bo’lmasa-da chiqish teshigi anchagina keng bo’ladi. 
Ba’zan gidrodinamik ta’sir natijasida bo’shliqli organlar ichida suyuqlik 
bo’lganligi uchun to’lig’icha yorilib ketishi mumkin. Parenximatoz organlarida esa 
ko’p miqdorda qon bo’lganligi va ular ancha elastiklik xususiyatiga ega bo’lganligi 
uchun ham kirish teshigi atrofida yulduzchasimon yorilish kuzatiladi hamda yara 
kanali yo’nalishi bo’ylab tsirkulyar va radial yoriqchalar hosil bo’ladi.