O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

E kssud atsiya -
to m irla rd a n to 'q im a g a q o n n in g suyuq qism i, 
elektrolitlar, oqsillar va hujayralarning chiqishi. Dastlab qonning suyuq 
q ism i (e k ssu d a tsiy a n in g h u ja y ra siz fa z a s i), k e y in c h a lik sh a k lli 
elem entlar chiqadi (ekssudatsiyaning hujayrali fazasi). Ekssudatsiya 
sabablari: kapillarlarda gidrostatik bosimning ko‘payishi, tomir devori 
o ‘tkazuvchanligining oshishi, to ‘qimada onkotik va osmotik bosimning 
k o ‘tarilishi. Ekssudatsiyada suyuqlik endotelial hujayralar orasidagi 
oraliq orqali tashqariga chiqadi. Shuningdek ekssudatsiyada sitopempsis 
h o d isasi (yunoncha « p em p sis» - « o ‘tk az ish » ) - su y u q lik m ayda 
to m c h ila rin i fa o l u s h la b o lish y o ‘li b ila n u la rn in g e n d o te liy a
sitoplazm asi orqali transport qilinishi (ultrapinotsitoz) ham m uhim
ahamiyatga ega.
Yallig'lanishda leykotsitlar 
emigratsiyasi
1.1. Mechnikov tomonidan 
o ‘rg an ilg an . E m ig ra ts iy a n in g u c h ta b o sq ic h i fa rq q ilin a d i: 
le y k o ts itla rn in g k a p illa r la r ich k i y u z a si q i r g 'o g 'i d a tu ris h i, 
leykotsitlarn ing en d o telial devor o rq ali ch iq ishi (ley k od iapedez), 
leykotsitlarning yallig‘langan to'qim aga harakati (daydishi).
Leykotsitlar em igratsiyasiga ta’sir ko'rsatuvchi om illar: mexanik 
(suyuqlikning tomirdan to'qim aga oqishi); fizik-kim yoviy (leykotsitni 
yallig'lanish o 'ch o g 'ig a qaragan ustki yuzasi tarangligining pasayishi, 
sitoplazmaning fizik-kim yoviy tuzilishining o'zgarishi), yallig'lanish 
o 'c h o g 'id a musbat zaryadlangan ionlarning to'planishi; biokim yoviy 
(leykotsit va endotelial hujayralar orasida kalsiy ko'prikchalarining hosil 
bo'lishi). Aniqlanishicha, bazal membrana orqali o'tayotgan leykotsit 
unga o'zining ferm entlari (gialuronidaza, kollagenaza, elastaza va b.) 
bilan ta’sir qiladi. Shuningdek o'tkazuvchanlikning oshishida kation 
oqsillari ham aham iyatga ega. Ular m em brana kalloid moddasini gel 
holatidan zol holatiga o 'tk azib boradi (tiksotropiya hodisasi).
Y allig'lanishda ley k o tsitla r em igratsiyasini birinchi m arta I. I. 
M echnikov m usbat xem otaksis asosida tushuntirgan. Hozirgi vaqtda 
yallig'lanish o 'ch o g 'id a leykotsitlarni o'zig a jalb qiluvchi xususiyatga 
ega bo'lgan ko'pgina m oddalar o'rganilgan (bakterial toksinlar, pepton, 
to'qim a proteolizi m ahsulotlari va boshqa moddalar, tripsin, plazmin, 
m ik ro b la r lip o p o lis a x a rid la ri va b .). X e m o ta k s ik o m illa rn in g
shakllanishi term olabil C 3a va C5a kom ponentlari kom pleksi hosil 
b o lis h ig a olib keladigan antigen - antitana o 'z a ro ta ’siri natijasida 
kelib chiqadi.

---

M ashg‘uIotda b a ja rila d ig a n am aliy ishlar va o 'zlashtirilish i lozim 
b o ‘lgan am aliy k o 'n ik tn a lar bilan tanishish
1 -is h .
B aqa q a tq o rin i y a llig ‘la n is h id a to m ir re a k s iy a la rin i 
(Kongeym tajribasi) o ‘rganish.
Orqa miyasi shikastlab harakatsizlantirilgan baqa taxtachaga orqasi 
y uqoriga q a ra tib m ah kam lan adi. 0 ‘ng tom on yon b o sh id a teri va 
m u sh a k la r k e s ila d i, 2 sm u z u n lik d a g i k e sik d a n e h tiy o tlik bilan
in g ic h k a ich ak h a lq a s i ta s h q a rig a c h iq a rila d i, q a tq o rin rom aga 
to ‘g ‘nag‘ichlam i ichakka sanchish orqali tortiladi. Qatqorin ortiqcha 
to r tilm a s lig i v a b u ra lm a s lig i k e ra k . M ik ro s k o p n in g k ic h ik
k a ttalash tirg ich id a qatq o rin to m irlarid a qon aylanishi o ‘rganiladi. 
Atm osfera havosi, qurishi va m exanik shikastlanishi ta’sirida qatqorin 
o ‘tk ir y a ll ig ‘ la n is h i r iv o jla n a d i. Y a llig ‘la n is h ja ra y o n in in g
b osh lan g ‘ich fazalari va rivojlan ish in in g keyingi davrlarida tom ir 
0
‘zg arish lari o ‘rg an ilad i. T om irlarning qisqa m uddatli spazm idan 
keyin (uni ham m a vaqt ham kuzatib b o ‘lm aydi) arterial giperem iya 
rivojlanadi, S o ‘ng u tez venoz giperem iyasi bilan almashadi. Tomir 
devori oldi plazm atik qatlam da tom ir devori b o ‘ylab harakat qiiuvchi, 
k o ‘p sonli tin iq kum ush sh arch alar sh aklid ag i ley k o tsitla r paydo 
b o ‘la d i, u la r to m ir ich k i d e v o rig a y o p ish a d i. L e y k o ts itla m in g
q irg ‘oqda turishi k u zatilad i. E m igratsiya jara y o n i 1,5 - 2 soatdan 
keyin boshlanadi (Nizovsev V. P., 1987). Em igratsiya mikroskopning 
kichik kattalashtirgichida (x40) yaxshi k o ‘rinadi. Buning uchun baqa 
qatqoriniga qoplovchi shisha q o ‘yiladi.
2-ish.
Baqa tilida yallig‘lanish joylarini chaqirish.
B a q a o rq a m iy a s i s h ik a s tla n ib h a r a k a ts iz la n tir ila d i va til 
p rep arati tay y o rlan a d i. M ik ro sk o p n in g k ich ik k atta la sh tirg ic h id a
kapillar qon oqim i yaxshi k o ‘rinadigan jo y topiladi. Tilning shilliq 
p ardasiga 2 so n iy a davom ida kich k ina nordon azotli kum ushning 
m ayda kristali jo y la sh tirilad i, so‘ng u olib tashlanadi. N ekroz, staz 
v a tro m b o z , v e n o z v a a r t e r ia l g ip e r e m iy a n in g y a l l i g ‘la n is h
h u d u d lari k u z a tila d i.
Jihozlar:
baqalar, m ikroskoplar, taxtachalar, qaychilar, pinset, 
t o ‘g ‘n a g ‘ic h la r, q o p lo v c h i s h is h a , n o rd o n a z o tli k u m u sh n in g
kristallari.

---