O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

Qaiqonsimon bez old bezlari
(paraqalqonsimon bezlar, epitelial tanachalar) 
ikki nafar tanachalardan iborat. Ulaming har birining o‘lchami 0,6 x 0,3 x 0,15

---

sm. Ular - hayotiy muhim tuzilmalar, chunki bezlarning hammasi olib 
tashlanganda о lim sodir bo‘ladi. Paraqalqonsimon bezlar biriktiruvchi to'qima 
bilan boMakchalarga bo'lingan parenximadan iborat. Parenximada ikki turli -
asosiy va oksifil hujayralar farq qilinadi. Asosiy hujayralar ichida funksiyaning 
yuqoriligini ifodalaydigan tiniq sitoplazmali, yaxshi bo‘yaladigan yadroli 
hujayralar va qoramtir bezning tinch holatidan dalolat beruvchi hujayralar mavjud. 
Oksifil hujayralar asosiy hujayralaming involutsiya bosqichi sifatida qaraladi.
Paraqalqonsimon bezlar paratgormon ishlab chiqaradi, bu gormon kimyoviy 
tuzilishi bo‘yicha 84 aminokislota qoldig‘idan iborat polipeptid bo‘lib, molekular 
og‘irligi - 9500 (Bulatov A. A., 1982). Aminokislotalar ketma-ketligi yirik shoxli 
mollar paratgormoni uchun to‘liq aniqlangan. U kalsiy va fosfor almashinuvini 
regulatsiya qiladi, qonda kalsiy miqdorini oshiradi va fosfor miqdorini 
kam aytiradi. Paratgormon antagonisti qonda kalsiy konsentratsiyasini 
kam aytiruvchi qalqonsimon bez gormoni - tirokalsitonin hisoblanadi. 
Paratgormon ta ’sir qiluvchi joy - suyak va buyrakdir. Bundan tashqari 
paratgormon ichakka ham ta’sir qiladi, unda kalsiy shimilishini kuchaytiradi. 
Suyaklarda paratgormon rezorbtiv jarayonlarni faollashtiradi (Bulatov A. A., 
1982). Suyak minerali - oksiapatit rezorbsiyasi uning tarkibiga kiruvchi kalsiy 
va fosfoming qonga tushishi bilan kechadi. Gormonning bu ta’siri qonda kalsiy 
miqdorining ko'payishi bilan bog‘liq. Suyak mineralimng erishi bilan bir vaqtda, 
asosan kollagen tolalari va glikozaminglikanlardan iborat suyak organik 
matriksining rezorbsiyasi ham boshlanadi. Bu buyrak orqali kollagen tipik 
komponenti oksiprolinning ko‘p ajralishiga olib keladi. Buyrakda paratgormon 
rtefron distal bo‘limlarida fosfat reabsorbsiyasini jiddiy kamaytiradi va kalsiy 
reabsorbsiyasini birmuncha oshiradi. Siydik bilan fosfat ekskretsiyasining yuqori 
darajada ko‘payishi qonda fosfat miqdorining kamayishini chaqiradi. Paratgormon 
sekretsiyasi qonda ionizirlangan Ca:+ konsentratsiyasi bilan teskari aloqa 
prinsipida regulatsiya qilinadi: Ca-+ ionlari konsentratsiyasining kamayishi 
paratgormonning qonga chiqishini oshiradi va aksincha. Har qanday etiologiyali 
giperparatireozda qonda paratgormon miqdorining ko‘payishi fosfor-kaisiy 
almashinuvi buzilishini chaqiradi. Suyakdan kalsiyning chiqishi, uning siydik 
bilan anomal yuqori darajada ajralishi kuchayadi. Paratgormon yetishmovchiligi 
yoki umuman bo‘lmasligida fosfor-kaisiy almashinuvi buzilishi manzarasi 
giperparatireozga nisbatan butunlay qarama-qarshi. Hujayradan tashqari 
suyuqlikda kalsiy m iqdorining kam ayishi 
asab-m ushak tizimi 
qo‘zg‘aluvchanligining keskin kuchayishiga va notijada tetaniyaga olib kelishi 
mumkin.
3. 
Moyaklar -
juft bezli a’zo, moyak xaltasida joylashgan, uzunligi 3 - 5 sm, 
eni2-3 sm va og‘irligi 15-30 g tashkil qiladi, uch xil: qin, oqsil va tomir pardalari 
bilan o‘ralgan. Oqsil pardasidan davom qiladigan yelpig'ichsimon biriktiruvchi 
to‘qima plastinkalari moyak parenximasini ko‘pgina boMakchalarga bo‘ladi. 
Ularda to‘g‘ri va bukilgan kanalchalar mavjud. Bu kanalchalar epiteliysida 
spermatogen hujayralar saqlanadi, ular keyin spermatozoidlarga aylanadi.

---

Kanalchalar oraliq to'qimasida interstitsial glandulotsitlar (Leydig hujayralari) 
boiadi. Ularda androgenlar - testesteron, androstendion va degidroepiandrosteron 
ishlab chiqariladi (Potemkin V. V., 1986). Moyakda (urug‘ pufakchalari) ko‘p 
miqdorda ayol jinsiy gormoni - estradiol va iz qoldirish miqdorida progesteron 
ham hosil bo‘ladi.
Erkak jinsiy gormoni testesteron hisoblanadi, hamma qolgan androgenlar -
androstendion, degidroepiandrosteron, androsteron, etixolanolon - uning 
metabolizm mahsulotlaridir. Testesteron ta’sirida tashqi jinsiy a’zolar shakllanadi 
va rivojlanadi, ikkilamchi jinsiy belgilar, prostata bezi va urug‘ pufakchalari 
o‘sishi va rivojlanishi, skelet va mushak tizimi shakllanishi (skeletda organik