O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

M e’da sekretor funksiyasining buzilishi.
M e ’da sh ira s i 
sekretsiyasining buzilishi uning kuchayishi, oshishi (gipersekretsiya)

---

y o k i k a m a y is h i (g ip o s e k re ts iy a ) s h a k lid a nam oyon b o ‘la d i. 
Gipersekretsiya nafaqat sekret miqdorining ko‘payishi, shu bilan birga 
uning kislotaligining oshishi (hyperactibitas) bilan ham tavsiflanadi. 
Umumiy kislotalik 70-90 1/ birlik va undan yuqori bo‘lishi, erkin NSI 
ham k o ‘payishi mumkin va bu giperxlorgidriya deb ataladi.
G ipersekretsiya yara kasalligi, surunkali gastrit (antral gastrit), 
pilorospazm , pilorostenoz, sovqotish, alkogol, issiq ovqat va ayrim
dorilar (salitsilatlar, insulin, butadion, kortizon va h.k.) qabul qilishga 
xos. G ipersekretsiya kislotalikning k o ‘payishi va m e’da shirasining 
parchalash kuchining oshishi bilan birga kechsa, bunda m e’da shilliq 
qavati yengil diffuz o ‘zgarishidan to erozivlanishigacha shikastlanish 
kuzatilishi m um kin (Sukmanskiy О. I., 1985).
HCI gipersekretsiyasida kom pensator m exanizmlar ishga tushadi. 
B unda pH - 7,67, m utsin va k o rb o natlarg a boy shira sekretsiyasi 
k o ‘payadi. Bu shira gel tabiatli bo‘lib, shilliq qavatni qoplaydi va uning 
shikastlanishiga y o ‘l qo‘ymaydi. A gar gipersekretsiya davomli bo‘lsa, 
unda shilliq qavat yemirilib, natijada gistamin hosil bo‘ladi. U esa tomir 
o ‘tkazu v ch anligin i oshiradi, transsudatsiya kuchayadi va kislotalik 
muhit suyuladi. A gar gepersekretsiya yana davom etaversa, m e’dadagi 
ovqat evakuatsiyasi sekinlashadi, chunki m e’da bo‘yni spazmi vujudga 
keladi. O vqat m assasi m e’dada turib qoladi, qusish bilan kechadigan 
antiperistaltika vujudga keladi, ichakka kam ximus tushadi. N atijada 
ovqat hazm qilish yetishm ovchiligi rivojlanadi, shuningdek y o ‘g ‘on 
ichakka ham kam ximus tushadi va qabziyat yuzaga keladi.
G ip o s e k re ts iy a o d a td a m e ’d a d a g i o v q atn in g k islo ta lig in in g
k a m a y is h i (h y p o a c tib ita s ) b ila n b irg a k e c h a d i. M e ’da sh ira s i 
se k retsiy asi kam ayishi surunkali va o ‘tkir g astrit, m e ’da o ‘sm asi, 
suvsizlanishlarda kuzatiladi. Agar m e’da shirasida erkin HCI bo‘lmasa 
(axlorgidriya), anatsid holat, agar m e’da bezlarining pepsin va xloridlar 
ajratish xususiyati yo ‘qolgan bo‘lsa, axiliyadan darak beradi. A xiliya 
su ru n k ali a tro fik g astritn in g o xirgi d av rlari, m e’da raki va xavfli 
anim iyalarga xosdir.
Giposekretsiya gipoatsid holat bilan birga qo‘shilib, m e’da shirasi 
p a rc h a io v c h i k uch in in g k am ay ish ig a olib keladi. N SI b ak tiretsid
t a ’s irin in g k a m a y is h i n a tija s id a b i jg ‘ish v a c h irish ja ro y o n la ri 
riv o jla n ish i m um kin. N atijada m e ’da sh irasid a organik k islo tala r 
(avvalo, sut kislotasi) m iqdori oshadi. Giposekretsiya va erkin xlorid 
kislota b o ‘lmaganda (anaciditas) proteolitik fermentlar faollashmaydi, 
g a s trin ish la b c h iq a rilm a y d i, k a rd ia l s fin k te r y e tis h m o v c h ilig i

---

boshlanadi - zarda qaynashi, sassiq kekirish kuzatiladi. Ovqat luqmasi 
sust kislotali, ayrim vaqtda hatto neytral reaksiyaga ega bo'ladi, natijada 
ev ak u atsiy a - o v qat h a y d a lish i te z la s h a d i, ch u n k i m e ’da b o ‘yni 
ochilishiga sharoit tug ‘iladi. Yetarli parchalanm agan ovqat o ‘n ikki 
barm oq ichakni q itiqlay d i, shim ilish ja ra y o n la ri buziladi. Yo‘g ‘on 
ichakka tushadigan yaxshi parchalanm agan ovqat m assasi mexano -
va xem oretsetorlarni q o ‘zg‘atadi, ich ketish chaqiradi va u anatsid 
holatlarga xos hisoblanadi.
M e ’da m otorikasining buzilish i.
M e ’da m o torikasi b uzilishiga 
peristaltikaning o ‘zgarishlari (giper - va gipokinez), m ushak tonusi 
o ‘zgarish lari (giper - v a g ip o to n iy a) v a m e ’dad an ovqat m assasi 
evakuatsiyasining buzilishlari kiradi. M e’da h arakat funksiyasining 
buzilishlari zarda qaynashi, kekirish, hiqichoq tutishi, ko'ngil aynishi 
va qusish shaklida namoyon bo'ladi.