hisoblanadi. Qattiq ovqatning s o ia k bilan aralashishi uni yumshatadi
v a o v q a t lu q m a sin i h o sil q ila d i. Bu lu q m a n in g y u tilis h in i
y en gillash tiradi. Shuningdek s o i a k him oya funksiyasiga ham ega,
tishlam i va og‘iz shilliq qavatini mikroblardan va ulami hayot faoliyatida
h o sil b o ‘lad ig a n
m a h su lo tla rd a n , o v q a t q o ld iq larid an to z a lay d i.
Odamda m e’yorida bir kunda 1,5-21 so‘lak ajraladi. So‘lak ajralishining
b uzilishi uning k o ‘p hosil b o ‘lishi (gipersalivatsiya) va kam ayishi
(giposalivatsiya) bilan nam oyon b o ia d i.
G ipersalivatsiya o g ‘iz b o ‘sh lig ‘i shilliq qavatining y a llig ia n is h i
(stom atit va gingivit), pulpitda, periodontit,
bolalarda tish chiqishida
kuzatiladi. So‘Iak ajralishining k o ‘payishi uzunchoq m iyadagi s o ia k
ajralish markazining to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri yoki reflektor stimulatsiyasi yoki
s o i a k bezi sekretor asabning ta ’sirlanishi natijasida kelib chiqishi
mumkin. Shu tarzda stimulasiya MAT jarohatlanishi (bulbar falajlanish),
oshqozon-ichak trakti y alligian ish jarayonlari, qizilo‘ngach kasalliklari
(ezofagosalivatsiya refleksi), k o ‘ngil aynishi va qusish,
gelmintozlar,
h o m ila d o rlik to k sik o z la ri, ay rim v e g e ta tiv z a h arla r (p ilo k a rp in ,
fizostigm in) ta ’sirida ham yuzaga kelishi mumkin.
Gipersalivatsiyada bir kunda 5 -1 4 1 s o ia k ajralishi mumkin. Agar
s o i a k t o i i q y u tilm asa, o g ‘izdan tash q a rig a oqib lab atro fi terisi
m atseratsiyasi va y allig ian ish ig a xos o ‘zgarishlami chaqiradi. S o ia k
n a fa s y o i l a r i g a h am tu sh is h i m u m k in , n a tija d a s o i a k k a o g ‘iz
b o ‘sh lig ‘idan qo ‘shiladigan m ikroblar ta ’sirida
aspiratsion zotiljam
rivojlanishi kuzatiladi.
Gipersalivatsiyaga himoya reaksiyasi shaklida ham qarash mumkin,
chunki ayrim zaharlanishlarda s o i a k bilan m odda alm ashinuvining
tok sik m ahsulotlari, zaharlar va h. k. ajraladi. Ammo uzoq muddat
s o i a k a jra lish i m e ’da
va ich ak fu nk siy asig a, m odda alm ashinuvi
buzilishlariga va organizmning ozib ketishiga olib keladi.
G iposalivatsiya s o ia k bezlari to ‘qim asining parotitlar o ‘smalarda
yem irilishi natijasida kelib chiqadi. S o ia k ajralishiga mexanik to‘siq
s o i a k b e z la ri n ay ch asid a tosh h o sil b o ig a n d a kuzatiladi. S o ia k
s e k re ts iy a s in in g m ark a ziy to rm o z la n ish i ju d a kuchli h iss iy o tla r
(qo‘rqish, hayajonlanish), og‘riq chaqiruvchi qitiqlanish,
parasimpatik
inrervatsiyani to ‘xtatuvchi m oddalar ta ’sirida yuzaga kelishi mumkin.
S o ia k sekretsiyasining kamayishi infeksion lixoradka jarayonida, qandli
diabet, kalla suyagi asosi travmasida, Shegren sindromida (autoimmun
kasallik, unda s o ia k va ko‘z yoshi bezlari shikastlanadi) (Sukmanskiy
О. I., 1985) kuzatiladi.
So‘lak yetishmovchiligi og‘izning qurishiga sabab bo'ladi va bunda
k se ro sto m iy a (« x e ro s » - « q u riq » , « sto m a » - « o g ‘iz, te s h ik » )
rivojlanadi, natijada ovqatlikni chaynash va yutish qiyinlashadi. So‘lak
bilan yaxshi ishlov berilm agan ovqat o g ‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatini
zararlaydi va y allig‘lanish jarayonlariga, infeksiyaning so ‘lak beziga
kirishiga va kariyes rivojlanishiga sharoit tu g ‘diradi.
S o ‘lak y e tish m o v c h ilig id a tild a e p ite liy d a n
ib o ra t gard h o sil
b o ‘ladi, u esa o g ‘iz b o ‘sh lig ‘idagi m ik ro flo ra uchun yaxshi oziqa
hisoblanadi. Odam og‘zi o ‘zining doim iy m ikroflorasiga moslashgan,
unga nisbatan him oyalan ish m exanizm lari paydo b o ‘lgan b o ‘ladi.
O g ‘iz b o ‘s h lig ‘i s h illiq q a v atin in g b u tu n lig i b u z ilg a n d a und agi
m ik ro flo ra y a l l i g ‘la n is h ja r a y o n in i k e ltir ib c h iq a ra d i, u n in g
riv o jla n is h ig a liz o ts im y e tis h m o v c h ilig i v a
u n in g fao U ig in in g
kam ayishi ham sabab b o ‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: