Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

 
9.4-rasm. TMK larning umumiy moliyaviy oqimlari chizmasi 
Manba:Mejdunarodniy finansoviy rinok: ucheb. posobie / pod red. d–ra ekon. nauk, prof. V.A. 
Slepova, d–ra ekon. nauk, prof. Ye.A. Zvonovoy.– M.:Magistr,2007.– 265 s. 
TMKlar moliyaviy oqimlari o‗zida integratsiyalashuvchanligi (moliyaviy 
oqimlarning qattiq o‗zaro bog‗liqligi) multivalyutalik, ko‗pdarajalik, (TMKlar 
resurslari bilan xorijiy filiallar va sho‗‘ba kompaniyalar resurslari harakati birga 
qo‗shilgan umumiy holatda),transchegaraviy xarakterdagi moliyaviy aktivlar va 
majburiyatlar aylanishini ifodalaydi. TMKlar moliyaviy oqimlar harakati ko‗p 
jihatdan uni shakllanishidagi moliyaviy resurslar–TMKlar rivojlanishidagi 
potentsial imkoniyatlarni belgilovchi o‗z resurslari va jalb qilingan pul 
mablag‗lariga bog‗liqdir
182
. 
Korporatsiya markaziga nisbatan barcha moliyaviy oqimlar ikkita kiruvchi va 
chiquvchi guruhlarga bo‗linadi. Kiruvchi moliyaviy oqimlar korporatsiya 
bo‗linmalari va tashqi manbalardan pul tushumlarni(tovarlar yetkazib berish yoki 
likvidligini ta‘minlash bilan bog‗liq bo‗lgan avvalgi berilgan kreditlar,yangi 
ishlanmalar uchun to‗lovlar va boshqalar), chiquvchi moliyaviy oqimlar esa 
korporatsiyadan bo‗linmalarga yo‗naltirilgan moliyaviy resurslarni xarakterlaydi. 
TMK larda chiquvchi moliyaviy oqimlarga birinchidan, sho‗‘ba firmalar 
faoliyatini to‗g‗ridan-to‗g‗ri moliyalashtirish, ikkinchidan, esa kredit asosida 
berilgan mablag‗lar sabab bo‗ladi.TMKlarda bosh kompaniya va bo‗linmalari 
o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlar moliyaviy oqimlarning ikki tomonlama xarakatini 
tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Sho‗‘ba firmalar uchun chiqib ketayotgan pul 
oqimlari bosh kompaniya foydasiga moliyaviy resurslarning davriy ajratmalari 
hisoblanadi
183
.
182
A.O. Mamedov. Finansovie resursi transnatsionalnoy korporatsii:formirovanie i ispolzovanie.AVAL yanvar–mart 
1
'
2007. –136s. 
183
Mejdunarodniy finansoviy rinok: ucheb. posobie / pod red. d–ra ekon. nauk, prof. V.A. Slepova, d–ra ekon. nauk, 
prof. Ye.A. Zvonovoy.– M.:Magistr,2007.– 264s.

---

206 
Xalqaro moliya bozoridagi asosiy qarz oluvchilar va investorlar bo‗lib, TMK, 
hukumatlar va xalqaro moliya tashkilotlari hisoblanadi. Bir vaqtda TMK larda ichki 
tashkiliy 
birliklar 
yetkazib 
berilishi 
ichki 
korporativ 
moliyalashtirish 
imkoniyatlarini kengaytiradi. TMK lar xalqaro moliyaviy oqimlarning shallanishiga 
kuchli ta‘sir o‗tkazadi. Modomiki, TMK lar ichki moliyaviy resurslari ularning 
moliyaviy resurslarga bo‗lgan talabini to‗liq ta‘minlay olmas ekan, ular tashqi 
moliyalashtirish manbalaridan foydalanishga faol xarakt qilishadi. Shu aloqalar 
sabab, bosh kompaniya joylashgan mamlakatga nisbatan mustaqil moliyaviy 
oqimlar tizimi yaratiladi.Ushbu manbalar bosh kompaniya manbalari bilan 
solishtirilganda nisbatan sig‗imli va samarali bo‗lishi mumkin. 
Moliyaviy resurslar hajmi sohasidagi siyosat bosh kompaniya va uni 
bo‗linmalari o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlarda aniqlanadi va moliyaviy pul 
oqimlari xarakatini tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Shuni nazarda tutish 
kerak–ki, garchi tashqi moliyaviy resurslarni boshqarish yetarli darajada murakkab 
va qo‗shimcha xarajatlar bilan bog‗liq bo‗lsada, lekin shu bilan bir vaqtda tashqi 
resurs kompaniya egaligida bo‗lgan moliyaviy resurslarga bir qator ustunliklarga 
ega: xalqaro va mahalliy moliyaviy sharoitlarga moslashuvchanlik;mablag‗lar jalb 
qilish manbalari yanada turli-tuman va differentsiyalashgan.TMK lar olgan tashqi 
moliyaviy resurslarni xalqaro moliya bozoridan jalb qilish imkoniyatlari nuqtai 
nazaridan bir qator belgilariga qarab baholash mumkin. Oxir yakunda TMK 
g‗aznachiligi u yoki bu moliyaviy resurslarni jalb qilish sxemasini tanlaydi hamda 
xalqaro kapital bozorida amalga oshiriladigan operatsiyalardagi risklarni 
aniqlaydi
184
.TMK lar xalqaro moliya bozorining barcha segmentlari resurslaridan 
foydalanib, ya‘ni valyuta operatsiya,investitsion daromadlar, sug‗urta mukofotlari, 
korporativ obligatsiya emissiyasi, xalqaro kreditlash mexanizmlari orqali 
qo‗shimcha resurslar jalb qilishning keng imkoniyatlariga ega. TMK tuzilish 
strukturasining xususiyati, ularning moliyaviy menejment tizimi, resurslar 
siyosatini aniqlovchi (xom ashyo, mehnat, moliya) va regional omillar, ularni 
xalqaro moliya bozori resurslaridan foydalanishdagi o‗ziga xos xususiyatlari, 
tanlov va baholash tizim va mezonlari, faollashtirish usul va insturmentlari,ulardan 
foydalanish samaradorligini oshirish yo‗llari nazarda tutiladi.