Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

6.4-jadval 
Amerika depozitar tilxatlarning turlari 
Dasturlar turi 
Talablar 
Birja 
Kapital jalb 
qilinadi 
Homiylik qilinadigan ADT 
1 darajasi 
F-6 12g 3-
2(b) 
Birjadan 
tashqari 
yo‗q 
Homiylik qilinadigan ADT 
2 darajasi 
F-6 20-F 
NYSE AMEX 
NASDAQ 
yo‗q 
Homiylik qilinadigan ADT 
3 darajasi 
F-6 20-F F-1 
NYSE AMEX 
NASDAQ 
ha 
144A qoidasi bo‗yicha dastur 
yo‗q 
Portal 
ha 
Manba:
Dr Mid Year Report. Deutsche bank, 2007. – July 3. 
ADT 3 aktsiyalar yangi emissiya bo‗lib, qo‗shimcha kapital jalb qilish 
imkoniyatini beradi. Emitent-kompaniya amerika buxgalteriya hisobi qoidalari va 
printsiplari amal qilishi, depozitar tilxat kotirovkasi amalga oshiriladigan fond 
birjasi listing talablariga javob berishi lozim. F-6 shakldan tashqari emitent 20-F, F-
140
Mejdunarodnie valyutno–kreditnie i finansovie otnosheniya: Uchebnik /Pod red. L.N. Krasavinoy.–3–e izd., 
pererab.i dop.–M.:Izdateltvo Yurayt,2014.329–331s

---

148 
1, shaklarni taqdim etishi, faoliyati to‗g‗risidagi yillik hisoboti GAAP (Generally 
Accepted Accounting Principles) talablariga asosida bo‗lishi zarur. Ushbu ADT 3 
dasturi sezilarli miqdordagi xarajatlarni talab etadi. Bu xarajatlar listing, 
prezentatsiya, buxgalteriya va moliyaviy hisobotlar, o‗z ichiga olib, 300 ming 
dollardan 500 ming dollargacha bo‗ladi. ADT 3 dasturi ommaviy joylashtirish 
emitentga amerika fond birjasidagi investorlarga keng yo‗l ochilishini ta‘minlaydi. 
Shu bilan birga, AQShda ADT 3 tashqari xususiy joylashtirish bo‗yicha ikkita 
dasturni realizatsiya qilishga ruxsat berilgan. ADT bu dasturlari qoida S va qoida 
144 A larga muvofiq chiqarilib, ushbu dasturlar ma‘lum bir guruh investorlar uchun 
mo‗ljallangan. 144 A qoidalariga muvofiq chiqariladigan ADT ning oxirgi nominal 
qiymati kamida 10 mln. dollardan kam bo‗lmasligi lozim bo‗lib, malakali 
institutsional institutlar o‗rtasida joylashtirish ko‗zda tutilgan. 144 A qoidasi 
bo‗yicha ADT fond birjasida aylanishi mumkin bo‗lmagan, ya‘ni cheklangan bozor 
segmentini tashkil etib,ochiq bozorga esa birinchi taklifidan boshlab 2 yildan so‗ng 
savdoga chiqariladi. Komissiyaga doimiy ravishda emitent–firmaning milliy 
standartlar talabiga muvofiq moliyaviy hisoboti taqdim etib borilishi lozim.
S qoidalari bilan chiqarilgan ADT dasturi Komissiyadan ro‗yxatdan o‗tishi 
talab qilinmaydi, ushbu dastur amerkalik bo‗lmagan rezidentlar uchun 
mo‗ljalangan. Amerkalik investorlar bu ADT larini ―restriktsion‖ davri (ushbu 
qog‗ozlarga talabdan va emitentning ochiqlik darajasidan kelib chiqib, 40 kundan 1 
yilgacha bo‗lishi mumkin) tugandan so‗ng sotib olishlari mumkin. Bu turdagi 
qimmatli qog‗ozlar «restriktsion» muddati yakunlangandan keyin ADT 1 ga 
konvertatsiya qilinishi mumkin
141
.
ADT ning ommaviy joylashtirilishi uch darajaga bo‗linadi
142
: 

ikkilamchi muomaladagi aktsiyalarga chiqariladi va amerika fond birjasidan 
tashqari bozorda sotiladi; 

shuningdek, ikkilamchi muomaladagi aktsiyalarga chiqariladi, lekin
NASDAQ birjadan tashqari tizimi va amerika fond birjalari orqali sotiladi hamda 
sezilarli darajada likvidligini oshiradi; 

birlamchi joylashtirilgan aktsiyalarga emitent tomonidan kapital jalb qilish 
uchun foydalaniladi va NASDAQ birjadan tashqari tizimi va amerika fond birjalari 
orqali sotiladi. 
Muddatli sharnomalari bilan oddiy qimmatli qog‗ozlar kombinatsiyasi
bazasida quyidagi gibrid moliyaviy insturmentlar qo‗llanilmoqda: aktsiya va 
obligatsiyalarga 
varrantlar; 
konvertatsiyalanuvchi 
imtiyozli 
aktsiyalar 
va
obligatsiyalar.
Qimmatli qog‗ozlarni qo‗shimcha sug‗urta sharoitlari bilan chiqarish 
amaliyoti o‗tkazilmoqda. Shu jumladan:
• ikki valyutali obligatsiyalar, qaysiki nominal qiymati va foiz to‗lovlari bir 
valyutada, qoplanishi boshqa valyutada amalga oshirilishi, ya‘ni ikkita bozorda 
foizli arbitraj o‗tkazish imkonini beruvchi; 
141
Maksimov V.F., Maksimov K.V., Vershinina A.A. Mejdunarodnie finansovie rinki i mejdunarodnie finansovie 
instituti: Uchebno–metodicheskiy kompleks: –M., 2009.44–46s
142Suetin A.A. Mejdunarodniy finansoviy rinok: uchebnik. M.: KNORUS, 2009. 89–90 s.

---

 • investorga biri qimmatli qog‗oz turidan boshqasiga o‗tish imkonini beruvchi 
qarz majburiyatlari;
• ma‘lum tovarlar narxi indeksiga, qaysiki to‗lov summasi bog‗liq bo‗lgan 
indeksatsiyalanuvchi qarz majburiyatlari;
• obligatsiya egasining tanlov kursi bo‗yicha emitent aktsiyasiga almashadigan 
konvertatsiyalanuvchi obligatsiyalar; 
• qimmatli qog‗oz egasiga ularni nominal bahosidan yuqori sotish imkonini 
beradigan, put optsion bo‗yicha mukofotli almashinuvchi obligatsiyalar. 
Sintetik moliyaviy insturmentlar bir necha kelishuvlar asosida paydo bo‗ladi 
(masalan, qat‘iy foiz stavkali obligatsiyaning suzib yuruvchi foiz stavkadagi svop 
bilan mos tushishi, suzib yuruvchi foiz stavkali sintetik moliyaviy insturmentga 
aylanadi). Shuningdek, indekslar yoki boshqa bozor kotirovkalar asosida bir 
moliyaviy insturmentning boshqa bir moliyaviy insturment yordamida xejirlash 
ham qo‗llaniladi.