Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

AYOL JINSIY SIKLI
Qizlar balog’atga yetgach, ovulyatsiya har 27-28 kunda takrorlanib turadi.
To’rt hafta davom etadigan bu jinsiy sikl 4 davrga bo’linadi: 1) ovulyatsiyadan
oldingi davr: 2) ovulyatsiya; 3) ovulyatsiyadan keyingi davr; 4) tinchlik davri.
Ovulyatsiyadan oldingi davrda bachadon kattalashadi va qonga to’ladi,
bachadon shilliq pardasi va bezlari o’sadi, uning va Fallopiy naylari
muskullarining peristaltikasi kuchayadi va tezlashadi. Qinning shilliq pardasi
o’sadi va undan ko’chgan shilimshiqda epiteliy hujayralar soni ko’payadi.
Bu o’zgarishlarning sababi gipofizdan follikullarni rag’batlantiruvchi
gormonning qonga ko’proq o’tishi va tuxumdonlarda estrogenlar ajralishining
ortishidir. FSGning qonda ko’payishi Graaf pufakchasi yetilishini ham
ta’minlaydi. Pufakchaning sirti yorilib, ichidan tuxum hujayra chiqadi, ya’ni
ovulyatsiya ro’y beradi.
Ovulyatsiya davrida tuxum hujayra Fallopiy nayiga kirib, bachadon tomon
siljib boradi va naydan o’ta turib, spermatozoid bilan uchrashsa, urug’lanadi.
Urug’langan tuxum hujayra bachadonga yetib borgach, uning shilliq pardasiga
yopishadi. Jinsiy sikl shu yerda uzilib, ayolning bo’yida bo’ladi. Yorilgan Graaf
pufakchasi o’rnida sariq tana rivojlana boshlaydi. U progesteron gormoni ishlab
chiqaradi.
Tuxum hujayra urug’lanmasa, keyingi ikki davrni kuzatish mumkin bo’ladi.
Ovulyatsiyadan keyinga davrda ayollar hayz ko’radi. Urug’lanmagan tuxum
hujayra bachadonga tushib, nobud bo’ladi. Sariq tanadan ajraala boshlagan
progesteron gipofizdan gonadotrop gormonlar inkretsiyasini susaytiradi. Buning
natijasida qonda estrogenlar miqdori kamayadi, bachadon, Fallopiy naylari va
qinda ovulyatsiyadan oldingi davrda yuzaga chiqqan o’zgarishlar kamayadi.

---

Gipofizning lyuteinlashtiruvchi gormoni miqdori qonda progesteron ta’sirida
kamayadi. Bu esa sariq tananing atrofiyalanishiga sabab bo’ladi. Sariq tana o’rni
qo’shuvchi to’qima bilan almashinishi natijasida progesteron hosil bo’lishi
to’xtaydi.
Sariq tana faollik ko’rsatib turgan vaqtda qonda tuxumdon gormonlari
miqdori kamayadi. Bu bachadonning tonik qisqarishlarini sezilarli kuchaytiradi
va shilliq pardasi ko’chishiga olib keladi. Shilliq parda parchalari qon bilan
birga chiqadi. Hayz qoni ketib bo’lgach, bachadon shilliq pardasi tez orada
tiklanadi. Ovulyatsiyadan keyingi davr tugagach, tinchlik davri keladi, undan
so’ng yangi siklning ovulyatsiyadan oldingi davri boshlanadi.