Uslubiy majmua

Olamning paydo bo„lishi va evolyusiyasi.
Notirik tabiat o‗z shakllari va holatlarining 
son-sanoqsizligi va rang-barangligi bilan aqlni lol qoldiradi. U turli jismlar, predmetlar, zarralar, 
gazlar, maydonlar, xossalar, hodisalar ko‗rinishida amal qilar ekan, muttasil harakat va 
o‗zgarishlar jarayonini boshdan kechiradi.
Dunyoning paydo bo‗lishi va evolyusiyasi haqidagi hozirgi ilmiy tasavvurlar so‗nggi 400 
yil ichida vujudga keldi, galaktikalar va ularning to‗dalari, makro va mikrodunyoning 
hayratomuz rang-barangligi haqida odamlar XX asrdagina xabar topdilar. Olamning cheksiz 
bo‗shlig‗i qarshisida bizning dunyo haqidagi tasavvurlarimiz hozir ham dengizdan bir tomchi 
bo‗lib tuyuladi. Lekin, shunga qaramay, bugungi kunda biz bilgan va tushungan narsalar butun 
Olam va uning ayrim qismlari evolyusiyasi va muttasil o‗zgaruvchanligi haqida ancha asosli 
xulosa chiqarish imkonini beradi. Boshqacha aytganda, dunyo u yoki bu bosqichda ma‘lum 
narsalar vujudga kelib, o‗z borlig‗ini kasb etadigan va qachondir yo‗q bo‗ladigan, ya‘ni o‗zining 
avvalgi borlig‗ini yo‗qotib, modda va energiyaning saqlanish qonuniga binoan boshqa narsaga 
aylanadigan muttasil davom etuvchi jarayondir.
Notirik tabiatning hozirda mavjud bo‗lgan butun rang-barangligi o‗z asosiga ega, ya‘ni u 
qachondir vujudga kelgan. Bu fikrni kengayib borayotgan Olam haqidagi hozirgi ilmiy 
tasavvurlar ham tasdiqlaydi. Biroq, olimlar fikriga ko‗ra, biz yashayotgan Olam tarixi 
boshlanishiga asos bo‗lgan Katta portlash nazariyasi dunyoning mohiyati va uning tuzilishi 
xususida yangi va yangi masalalarni kun tartibiga qo‗ymoqda. Tabiiy fanlarning ma‘lumotlari 

---

36 
taxminan 15 milliard yil muqaddam ayrim osmon jismlari mavjud bo‗lmagani, bizning Olam 
deyarli bir jinsli kengayib borayotgan plazmadan tashkil topganidan dalolat beradi. Endilikda 
bir-biridan uzoqlashayotgan galaktikalar tarkibiga kiruvchi yulduzlar, sayyoralar, asteroidlar va 
boshqa ko‗plab kosmik jismlar mavjud bo‗lib, bu galaktikalarning to‗dalarida vaqti-vaqti bilan 
fanga ma‘lum bo‗lmagan sabablarga ko‗ra ulkan tadrijiy va inqilobiy o‗zgarishlar yuz beradi.
Er tarixi.
Ilmiy tasavvurlarga ko‗ra biz yashayotgan sayyora taxminan 4,5 milliard yil 
muqaddam ilk quyosh sistemasida sochilib yotgan gazsimon-changsimon moddadan paydo 
bo‗lgan, muayyan moddiy jism sifatida o‗z borlig‗ini kasb etgan, oradan yana bir milliard yilcha 
vaqt o‗tgach, Erning geologik tarixi boshlangan. Hozirgi zamon fani aniqlagan eng qadimgi tog‗ 
jinslarining yoshi shundan dalolat beradi. SHunday qilib, Er jonsiz tabiatining moddiy dunyosi 
o‗zining aniq geologik yil hisobiga ega va uning borlig‗i sayyoramizning umumiy evolyusion 
jarayonlari bilan bog‗liq. Erning tabiiy kosmik jism sifatidagi evolyusiyasini esa nafaqat tog‗ 
jinslari yoki qit‘alar tarixi, balki minerallar, foydali qazilmalar, keyinroq esa – oliy shakllar 
darajasigacha rivojlangan jonli mavjudodlarning paydo bo‗lishi ham tasdiqlaydi.